Δημήτρη Θεοδωρίδη, “Αύγουστος Θεολογίτης. Ο Θάσιος πολιτικός”



Δημήτρη Θεοδωρίδη, “Αύγουστος Θεολογίτης. Ο Θάσιος πολιτικός”*



Το βιβλίο που παρουσιάζουμε σήμερα είναι μια πολιτική βιογραφία. Η βιογραφία -το δηλώνει άλλωστε και ο ίδιος ο όρος- είναι η αφήγηση της ζωής και του έργου ενός επιφανούς προσώπου, ενός πολιτικού, ενός επιστήμονα, ενός καλλιτέχνη, ενός αθλητή, ενός επαναστάτη, ακόμη κι ενός προσώπου της επικαιρότητας· ενός ανθρώπου εν πάση περιπτώσει που ξεχώρισε, διακρίθηκε σε κάποιον τομέα και διαδραμάτισε ένα σημαντικό ρόλο στο χώρο του και στην εποχή του.

Στην περίπτωση της βιογραφίας, της κάθε είδους βιογραφίας, το πρώτο που αναρωτιέται κανείς (και το πρώτο στο οποίο καλείται να απαντήσει και ο συγγραφέας) είναι το “γιατί”. Γιατί ο συγγραφέας επέλεξε να αφηγηθεί τη ζωή του συγκεκριμένου προσώπου; Στην προκειμένη περίπτωση, ο λόγος είναι προφανής:

Ο Θεολογίτης μπορεί να μην ήταν ένας πολιτικός της πρώτης γραμμής (ένας Τρικούπης, ένας Βενιζέλος, ένας Καραμανλής ή ένας Παπανδρέου), αναμφίβολα όμως υπήρξε μια σημαντική πολιτική φυσιογνωμία του τόπου μας, που άφησε το στίγμα του και στην πολιτική ζωή της χώρας και κυρίως στα πράγματα της περιοχής μας.

Μια και δεν είναι ευρέως γνωστό, τουλάχιστον στους εκτός Θάσου, καλό είναι να πούμε εξαρχής δυο - τρία πράγματα: Ο Θεολογίτης εμφανίστηκε στη δημόσια ζωή το 1913, σε ηλικία μόλις 20 ετών, άρχισε την πολιτική του σταδιοδρομία στο πλευρό του Ελευθερίου Βενιζέλου και του Αλεξάνδρου Παπαναστασίου και εξελέγη βουλευτής πρώτη φορά το 1920, σε ηλικία μόλις 28 ετών. Ήταν μέλος του Ελληνικού Κοινοβουλίου για κάπου 40 χρόνια, φθάνοντας και στο αξίωμα του αντιπροέδρου της Βουλής. Τέλος, αρχής γενομένης το 1932 και με διαλείμματα μέχρι το 1961, συμμετέσχε ως υπουργός στις κυβερνήσεις τεσσάρων επιφανών πρωθυπουργών, του Αλεξάνδρου Παπαναστασίου, του Σοφοκλή Βενιζέλου, του Γεωργίου Παπανδρέου και του Κωνσταντίνου Καραμανλή.

Στο ίδιο ερώτημα (“γιατί ο συγγραφέας επέλεξε να αφηγηθεί τη ζωή του συγκεκριμένου προσώπου”;) υπάρχει και μια δεύτερη απάντηση, του ίδιου του συγγραφέα. Στο εισαγωγικό του σημείωμα  ο Τάκης Θεοδωρίδης αναφέρει τα εξής: «Η διερεύνηση της ιστορίας ενός τόπου αποτελεί μεγάλη πρόκληση, ιδιαίτερα γι’ αυτούς που κατάγονται από τη συγκεκριμένη περιοχή, και θέλουν να μελετήσουν τα γεγονότα και τα πρόσωπα που συνετέλεσαν καθοριστικά στην οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική εξέλιξη της ιστορίας του τόπου τους… Έτσι το ενδιαφέρον μου για θέματα ιστορίας, εκπαίδευσης και πολιτισμού της ιδιαίτερης πατρίδος μου Θάσου αποτέλεσε το σημαντικότερο κίνητρο για την επιλογή του συγκεκριμένου θέματος» (σελ. 13).

Αυτή η ρητή δήλωση του Δημήτρη Θεοδωρίδη (ότι δηλ. η συγκεκριμένη εργασία του για τον Θεολογίτη εντάσσεται στα γενικότερα ενδιαφέροντά του για την ιστορία του τόπου του) φανερώνει -υποδηλώνει μάλλον- και το χαρακτήρα της συγκεκριμένης βιογραφίας. Εξηγούμαι: Όπως γνωρίζουν οι φιλόλογοι, η βιογραφία αποτελεί ένα ιδιαίτερο είδος αφηγηματικού λόγου, που μπορεί να κινείται ανάμεσα στη λογοτεχνία και την επιστημονική μελέτη. Στην εποχή μας ανθεί το πρώτο είδος, το είδος δηλ. της μυθιστορηματικής βιογραφίας. Στη μυθιστορηματική βιογραφία ο συγγραφέας ξεκινά βέβαια από τα πραγματικά γεγονότα της ζωής και του έργου ενός προσώπου, προσθέτει όμως και δικά του στοιχεία για να κάνει πιο ενδιαφέρουσα την πλοκή και να δώσει στο έργο του λογοτεχνική αξία. Ουσιαστικά δηλ. η μυθιστορηματική βιογραφία είναι ένα μυθιστόρημα που γράφεται με αφορμή τη ζωή ενός υπαρκτού προσώπου, γύρω από το οποίο εκτυλίσσεται η δράση.

Αναφέρω ως γνωστό παράδειγμα τις μυθιστορηματικές βιογραφίες του Φρέντυ Γερμανού για τον Ίωνα Δραγούμη και την Έλλη Λαμπέτη, που τις είδαμε και στην τηλεόραση. Τα έργα αυτά είναι από τα πιο αξιοπρεπή του είδους. Αν ρίξουμε μια ματιά στο εξωτερικό, θα δούμε πολλές μυθιστορηματικές βιογραφίες για πρόσωπα της επικαιρότητας, που περιέχουν γαργαλιστικές και σοκαριστικές λεπτομέρειες και αποσκοπούν στην ικανοποίηση της σκανδαλοθηρικής περιέργειας του κοινού και φυσικά σε υψηλές πωλήσεις.

Το βιβλίο που παρουσιάζουμε σήμερα δεν είναι μυθιστορηματική βιογραφία. Κινείται στον άλλο πόλο του είδους της βιογραφίας, είναι δηλ. μια επιστημονική μελέτη για τη ζωή και το έργο ενός προσώπου. Το είδος αυτό της βιογραφίας σπανίζει στις μέρες μας και μάλλον βρίσκεται σε παρακμή. Άρα και μόνο γι’ αυτό το λόγο το βιβλίο παρουσιάζει ενδιαφέρον. Ιδιαίτερα βέβαια για μας, αφού ο βιογραφούμενος είναι ένας δικός μας άνθρωπος, ένας πολιτικός που εκπροσώπησε την περιοχή μας, το Νομό Καβάλας, στην κεντρική πολιτική σκηνή για τέσσερις δεκαετίες.     



Πορτρέτο του Αλεξ. Παπαναστασίου με την αφιέρωση: «Στον αγαπητό φίλο και συναγωνιστή Αύγουστο Θεολογίτη, Αθήνα 1922»
Και ας έρθουμε στο βιβλίο: Το βιβλίο αρχίζει με έναν ωραίο, περιεκτικό και ουσιαστικό πρόλογο του κ. Γεώργιου Αστεριάδη και ένα κατατοπιστικό εισαγωγικό σημείωμα του συγγραφέα. Ακολουθεί το κύριο μέρος που διαρθρώνεται σε τρεις μεγάλες ενότητες

1. Η ζωή και το έργο του Αύγουστου Θεολογίτη (σελ. 17-169).

2. Ο πολιτικός λόγος του Αύγουστου Θεολογίτη (σελ. 171-312). 

3. Κείμενα - δημοσιεύματα για τον Αύγουστο Θεολογίτη (σελ. 313-343).



1. Η ζωή και το έργο του Αύγουστου Θεολογίτη  


Στην 1η ενότητα, που εκτείνεται σε 150 σελίδες (σελ. 17-169), ο Τάκης Θεοδωρίδης παρακολουθεί τη μακρά διαδρομή του Θάσιου πολιτικού, χωρίζοντάς την σε πέντε περιόδους:

Α. Προετοιμασία και διαμόρφωση 1892-1919

Β. Πολιτική δράση 1920-1936

Γ. Πολιτική δράση 1944-1956

Δ. Πολιτική δράση 1956-1963

Ε. Απόμαχος της Πολιτικής 1963-1975 



Σε κάθε κεφάλαιο – περίοδο εξιστορούνται τα σημαντικότερα γεγονότα της ζωής και της πολιτικής πορείας του Θεολογίτη. Πιο συγκεκριμένα, ο συγγραφέας περιγράφει την κατά καιρούς ένταξη του Θεολογίτη σε διάφορους πολιτικούς σχηματισμούς (από το κόμμα των Φιλελευθέρων του Ελ. Βενιζέλου μέχρι την ΕΡΕ του Κωνσταντίνου Καραμανλή), τις θέσεις που ανέλαβε, το έργο του στο κοινοβούλιο και στα διάφορα υπουργεία και τη γενικότερη πολιτική δράση του. Ιδιαίτερη θέση σ’ αυτή την αφήγηση έχουν τα τοπικά ζητήματα. Σε επιμέρους κεφάλαια περιγράφονται οι προσπάθειες του Θεολογίτη για την επίλυση τοπικών ζητημάτων -της Καβάλας και της Θάσου- και η συμβολή του στην υλοποίηση σημαντικών έργων στην περιοχή μας.

Επειδή δεν είναι δυνατό να αναφερθούμε αναλυτικά σε όλα αυτά, για ευνόητους λόγους, θα σταχυολογήσουμε κάποια σημαντικά γεγονότα της κάθε περιόδου, έτσι για να έχουμε μια συνολική εικόνα του βιογραφούμενου.  



Α. Προετοιμασία και διαμόρφωση 1892-1919

Ο Αύγουστος Θεολογίτης, γόνος μεσοαστικής οικογένειας του νησιού, γεννήθηκε το 1892 στην Παναγία της Θάσου και σπούδασε στη Θεσσαλονίκη και στο Γαλλικό Λύκειο του Γαλατά, στην Κωνσταντινούπολη. Οι ικανότητες και οι πολιτικές του φιλοδοξίες φανερώθηκαν πολύ νωρίς, στον αγώνα των Θασίων για ενσωμάτωση του νησιού στο ελληνικό κράτος.


Πορτρέτο του Ελ. Βενιζέλου με ιδιόχειρο σημείωμα: «14-12-1933, Φίλτατε κ. Θεολογίτη, ειλικρινέστατα συλλυπητήρια διά θάνατον πατρός σας…»
Όταν έγινε γνωστό ότι η Διάσκεψη των Πρεσβευτών στο Λονδίνο είχε διαφορετικές σκέψεις για τη Θάσο, οι κάτοικοι του νησιού οργάνωσαν ένα πάνδημο συλλαλητήριο διαμαρτυρίας. Εκεί την 1η Ιανουαρίου 1913 ο 20χρονος Θεολογίτης εκφώνησε ένα πύρινο λόγο και πρότεινε στους συμπατριώτες του να πυρπολήσουν το νησί και να διεκδικήσουν την ένωση με τα όπλα.

Τα ίδια περίπου είπε τρεις μέρες αργότερα και ενώπιον του βασιλέως των Ελλήνων, όταν παρουσιάστηκε στα ανάκτορα ως μέλος της 5μελούς επιτροπής των Θασίων. Από το 1915 αρχίζει να δημοσιογραφεί σε εφημερίδες της Θεσσαλονίκης και της Καβάλας εκφράζοντας τις σοσιαλδημοκρατικές ιδέες της εποχής (για κατάργηση της Μοναρχίας και εγκαθίδρυση της Δημοκρατίας, ανάπτυξη του συνεταιριστικού κινήματος κλπ.).



Β. Πολιτική δράση 1920-1936

Σύντομα ασχολείται ενεργά με την πολιτική ζωή της χώρας και γύρω στα 1920 γίνεται μέλος του κόμματος των Φιλελευθέρων του Ελ. Βενιζέλου, το οποίο τότε συγκέντρωνε και όλους τους σοσιαλίζοντες. Παίρνει μέρος στις εκλογές του Νοεμβρίου 1920 (τις τραγικές εκείνες εκλογές που υπήρξαν ο προάγγελος της Μικρασιατικής τραγωδίας) και παρά την ήττα της βενιζελικής παράταξης εκλέγεται βουλευτής του νομού Δράμας (Δράμας και Καβάλας), σε ηλικία 28 ετών.

Στα μέσα του 1922 προσχωρεί στη νεοσύστατη «Δημοκρατική Ένωση» του Αλ. Παπαναστασίου, στην οποία εξελέγη λίγο αργότερα και μέλος της Διοικούσας Επιτροπής. Από τότε και μέχρι το θάνατο του σπουδαίου αυτού δημοκράτη πολιτικού (το 1936), ο Θεολογίτης ήταν στενός φίλος και πιστός συνεργάτης του.

Βουλευτής εκλέγεται συνεχώς μέχρι το 1936 και μάλιστα το 1932 αναλαμβάνει Γενικός Διοικητής Ηπείρου (θέση υφυπουργού Εσωτερικών). Ως συνεργάτης του Παπαναστασίου ο Θεολογίτης συνέδεσε το όνομά του με το μεγάλο επίτευγμα της πρώτης κυβέρνησης του, που ήταν βέβαια η έκπτωση της δυναστείας των Γλύξμπουργκ και η εγκαθίδρυση της 1ης Ελληνικής Δημοκρατίας, τον Απρίλιο του 1924. 

Σε τοπικό επίπεδο ξεχωρίζουμε τη συμβολή του στην απαλλοτρίωση των μοναστηριακών κτημάτων της Θάσου υπέρ των ακτημόνων (σημειωτέον ότι αφορίστηκε γι’ αυτό από τους αγιορείτες μοναχούς και ο αφορισμός ανακλήθηκε το 1963).



Γ. Πολιτική δράση 1944-1956

Πορτρέτο του Παναγιώτη Κανελλόπουλου με ιδιόχειρο σημείωμα την εποχή της εξορίας του στη Θάσο: «Θερμές ευχαριστίες για τις καλές ευχές σας… Καλή Ράχη Θάσου 1-1-1939»
Η πρώτη μεταπολεμική περίοδος βρίσκει τον Θεολογίτη στον κεντρώο πολιτικό χώρο, αρχικά στο κόμμα του Γ. Παπανδρέου και μετά στο κόμμα των Φιλελευθέρων του Σοφοκλή Βενιζέλου. Εκλέγεται βουλευτής στις περιβόητες εκλογές του Μαρτίου 1946 και στις εκλογές του 1950 και μετέχει ως υπουργός σε δύο κυβερνήσεις. Η πρώτη φορά είναι τον Οκτώβριο του 1944 στην βραχύβια κυβέρνηση εθνικής ενότητας του Γ. Παπανδρέου, όπου αναλαμβάνει το Υπουργείο των ΤΤΤ (Επικοινωνιών). Η δεύτερη είναι το 1950 στη κυβέρνηση συνασπισμού του Σοφ. Βενιζέλου ως Υπουργός Δημόσιας Τάξης (μόνο για 4 μήνες όμως, γιατί το Υπουργείο του συγχωνεύτηκε με το Εσωτερικών και έτσι βρέθηκε εκτός κυβέρνησης).

Στο σημείο αυτό πρέπει να τονίσουμε ότι στις εκλογές του Μαρτίου 1946 επικράτησε η σκληρή δεξιά που εγκαθίδρυσε ένα καθεστώς βίας, διώξεων, αποκλεισμών και διακρίσεων, καθεστώς το οποίο διατηρήθηκε παρά τα κεντρώα διαλείμματα μέχρι το 1974.

Μέσα στο κλίμα του εμφύλιου διχασμού και της οξείας πολιτικής αντιπαράθεσης ο Θεολογίτης, παρά τον αντικομμουνισμό του και παρότι ήταν Υπουργός Δημόσιας Τάξης (πολιτικός προϊστάμενος των σωμάτων ασφαλείας), έδωσε δείγματα λογικής και μετριοπάθειας.

Στις εκλογές του 1952 επικράτησε ο “Ελληνικός Συναγερμός” του Αλ. Παπάγου, ο οποίος λόγω και του εκλογικού συστήματος πήρε τις 250 από τις 300 έδρες. Ο Θεολογίτης δεν εξελέγη και έμεινε εκτός Βουλής για 3 χρόνια.



Δ. Πολιτική δράση 1956-1963

Από το 1956 ο Θεολογίτης συνδέεται πολιτικά με τον Κ. Καραμανλή. Ο Μακεδόνας πολιτικός, ήδη πρωθυπουργός από το 1955, μετά το θάνατο του Παπάγου, προχωρεί στην ίδρυση νέου κόμματος της Εθνικής Ριζοσπαστικής Ένωσης (ΕΡΕ). Σ’ αυτή προσχωρούν και αρκετά στελέχη του κεντρώου χώρου (Τσάτσος, Ζολώτας, Αβέρωφ) και τον ίδιο δρόμο ακολουθεί και ο Θεολογίτης. Η «αποστασία» του Θεολογίτη προκάλεσε πολλές αντιδράσεις.


Ορκωμοσία κυβέρνησης Καραμανλή, 16-5-1958
Στις εκλογές του 1956 δεν κατάφερε να εκλεγεί βουλευτής. Εξελέγη όμως το 1958 και ανέλαβε αμέσως το Υπουργείο Βορείου Ελλάδος, όπου παρέμεινε όλη την τετραετία 1958-1961. Η περίοδος αυτή ήταν για τη βόρεια Ελλάδα μια εποχή αναγέννησης, που φέρει και τη σφραγίδα του Θάσιου πολιτικού. Είναι δύσκολο να απαριθμήσει κανείς τα μικρά ή μεγάλα αναπτυξιακά έργα που πραγματοποιήθηκαν τότε σ’ όλο το χώρο της αρμοδιότητάς του και κυρίως στις λησμονημένες παραμεθόριες περιοχές (ο συγγραφέας τα εκθέτει σε 55 σελίδες). Αναφέρω μόνο ότι ο Θεολογίτης συνέδεσε το όνομά του και με σημαντικά έργα πολιτισμού: Την ίδρυση του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος, την ίδρυση της Συμφωνικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης και την καθιέρωση των Φεστιβάλ Αρχαίου Δράματος στα αρχαία θέατρα των Φιλίππων και της Θάσου.



Ε. Απόμαχος της Πολιτικής 1963-1975

Στις εκλογές του 1963 δεν κατάφερε να εκλεγεί και έτσι ο 70χρονος Θεολογίτης, που αντιμετώπιζε ήδη σοβαρά προβλήματα υγείας, αποφάσισε να αποσυρθεί από την ενεργό πολιτική. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του τα πέρασε στο αγρόκτημά του στη Θάσο ζώντας μετρημένα, αφού περιουσία δεν έκανε και επιπλέον η Δικτατορία του διέκοψε τη βουλευτική σύνταξη και την περίθαλψή του. Δε θέλησε να αναμειχθεί στο βασιλικό κίνημα του Δεκεμβρίου 1967 (το χαρακτήρισε μάλιστα καραγκιοζιλίκι) ούτε θέλησε να συμμετάσχει στις διεργασίες για τη συγκρότηση της κυβέρνησης εθνικής ενότητας μετά την πτώση της Χούντας. Πέθανε τον Ιανουάριο του 1975 σε ηλικία 83 ετών και κηδεύτηκε δημοσία δαπάνη με τιμές υπουργού εν ενεργεία.


Επιστολή του Θεολογίτη, πληρεξουσίου Δράμας (Δράμας – Καβάλας), στην εφημερίδα «Σημαία» της Καβάλας, 28-2-1921


2. Ο πολιτικός λόγος του Θεολογίτη


Το 2ο μέρος αφιερώνεται στον πολιτικό λόγο του Θεολογίτη και περιλαμβάνει ομιλίες, συνεντεύξεις και δηλώσεις, υπομνήματα και επιστολές, προεκλογικές ομιλίες, αγορεύσεις στη Βουλή των Ελλήνων και διάφορα δημοσιεύματά του (ανταποκρίσεις ή άρθρα), που εκτείνονται χρονικά από το 1913 μέχρι το 1956. Κάποια από αυτά παρουσιάζουν ιδιαίτερο ιστορικό ενδιαφέρον. Αναφέρω ενδεικτικά το λόγο που εκφώνησε στο θασιακό συλλαλητήριο για την ενσωμάτωση του νησιού στο ελληνικό κράτος το 1913, τη νεκρολογία του για τον ποιητή Ιωάννη Κωνσταντινίδη, τα πύρινα άρθρα που δημοσίευσε στις παραμονές της Μικρασιατικής Καταστροφής. Κάποια άλλα αποτελούν σημαντική πηγή για τα τοπικά μας ζητήματα και ορισμένα φωτίζουν τις πολιτικές του επιλογές, όπως για παράδειγμα η επιστολή με την οποία εξηγεί για ποιους λόγους προσχώρησε στην ΕΡΕ του Καραμανλή. Όλα αυτά τα κείμενα αποτελούν πολύτιμες πρωτογενείς πηγές που φωτίζουν την προσωπικότητα και την πολιτική δράση του Θεολογίτη και αποκαλύπτουν την πολιτική του φιλοσοφία.



3. Κείμενα - δημοσιεύματα για τον Αύγουστο Θεολογίτη


Το τρίτο μέρος περιλαμβάνει δημοσιεύματα τρίτων για τον Αύγουστο Θεολογίτη, που καλύπτουν την περίοδο 1926-1975. Εδώ μπορεί κανείς να διαβάσει επιστολές σημαντικών προσώπων (όπως του Αλ. Παπαναστασίου, του Κ. Κaραμανλή, του καθηγητή Ιωάννη Κακριδή), τα κείμενα που εκφωνήθηκαν στον εορτασμό των 40 χρόνων της πολιτικής δράσης (ο εορτασμός έγινε το 1960 στην Καβάλα), ευχαριστήρια διαφόρων φορέων, επικήδειους λόγους και νεκρολογίες. Κείμενα που εκφράζουν την εκτίμηση που έτρεφε ο πολιτικός και επιστημονικός κόσμος, αλλά και απλοί άνθρωποι, στο πρόσωπο του Θεολογίτη.

Το βιβλίο κλείνει μ’ ένα παράρτημα φωτογραφιών από το αρχείο της οικογένειας Θεολογίτη.

Κριτική 

Αυτό είναι εν ολίγοις το περιεχόμενο του βιβλίου που έγραψε ο Δημήτρης Θεοδωρίδης. Όπως μπορεί να διαπιστώσει και ο αναγνώστης, η μελέτη του συγγραφέα είναι καρπός μακροχρόνιας έρευνας και στηρίχθηκε σε ένα πλούτο διαθέσιμων πηγών. Ο συγγραφέας αποδελτίωσε τις εφημερίδες της εποχής (εφημερίδες της Αθήνας, της Θεσσαλονίκης και της Καβάλας), χρησιμοποίησε τα πρακτικά συνεδριάσεων της Βουλής, αξιοποίησε προφορικές μαρτυρίες συνεργατών και συγγενών του Αύγουστου Θεολογίτη, ανέτρεξε σε διάφορα δημοσιεύματα που αναφέρονται άμεσα ή έμμεσα στο έργο του βιογραφούμενου και φυσικά συγκέντρωσε κάθε στοιχείο και πληροφορία από το Αρχείο της οικογένειας Θεολογίτη. Δυστυχώς, όπως και προσωπικά είχα την ευκαιρία να διαπιστώσω, το προσωπικό αρχείο του Αύγουστου Θεολογίτη έχει χαθεί σχεδόν στο σύνολό του (π.χ. υπάρχει πλούσιο φωτογραφικό υλικό, αλλά δεν έχουν σωθεί χειρόγραφα, σημειώσεις, σχέδια εγγράφων, αντίγραφα επιστολών, τετράδια κλπ. του ίδιου του πολιτικού). Με δυο λόγια, δεν υπάρχει εκείνο το ανέκδοτο πρωτογενές υλικό, που ίσως θα μπορούσε να φωτίσει πληρέστερα κάποιες πτυχές του έργου και της ζωής του βιογραφούμενου.

Τελετή θεμελίωσης του Αρχαιολογικού Μουσείου Θάσου, 1931
Η έλλειψη αυτή δε μειώνει βέβαια την αξία του τελικού αποτελέσματος. Ο Δημήτρης Θεοδωρίδης έκανε πραγματικά μια σοβαρή και υπεύθυνη δουλειά, που διακρίνεται από επαρκή γνώση της μεθόδου, που έχει όλα τα χαρακτηριστικά της επιστημονικής μελέτης. Δεν παρέθεσε απλώς τα στοιχεία της έρευνάς του, αλλά όπου ήταν αναγκαίο τα ενέταξε στο κοινωνικοπολιτικό και ιστορικό πλαίσιο της εποχής του βιογραφούμενου προσώπου. Έτσι μας έδωσε μια εμπεριστατωμένη βιογραφία, δηλ. μια πολιτική βιογραφία που δεν είναι απλώς η αφήγηση της ζωής ενός προσώπου, αλλά παράλληλα είναι και μια ακτινογραφία του ιστορικού και πολιτικού γίγνεσθαι της πατρίδας μας από το 1913 μέχρι το τέλος της Δικτατορίας, αλλά επίσης και μια εικόνα της κατάστασης και των προβλημάτων της περιοχής μας για το ίδιο χρονικό διάστημα. Τονίζω όμως ότι δεν πρόκειται για ένα βιβλίο ιστορίας. Τα ιστορικά στοιχεία υπάρχουν μόνο για να υπηρετούν και να τεκμηριώνουν τη βιογραφική αφήγηση.

Το βιβλίο του Δημήτρη Θεοδωρίδη ανταποκρίνεται επαρκώς και σ’ ένα άλλο κριτήριο, που είναι εκ των ων ουκ άνευ για μια καλή και εμπεριστατωμένη βιογραφία. Δεν αρκείται σε μία πραγματολογική καταγραφή, αλλά παράλληλα αναλύει, ερμηνεύει και αξιολογεί. Θα χρησιμοποιήσω ένα παράδειγμα: την προσχώρηση του Θεολογίτη στην ΕΡΕ του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Ο συγγραφέας δεν περιγράφει απλώς τη συγκεκριμένη πολιτική πράξη, αλλά παράλληλα προσπαθεί να εξηγήσει και τους λόγους που οδήγησαν έναν πολιτικό με σοσιαλδημοκρατικές αρχές να προσχωρήσει σ’ ένα δεξιό κόμμα (απογοήτευση από τον πολυκερματισμό του κεντρώου χώρου, πίστη του στην προσωπικότητα του Καραμανλή κ.ά.). Η ερμηνεία – είτε αφορά στη συνολική ζωή και δράση του βιογραφούμενου προσώπου, είτε σε συγκεκριμένες επιλογές, αποφάσεις ή πράξεις του – είναι βασικό καθήκον του βιογράφου, γιατί μόνο έτσι μπορεί να δώσει μια συνολική, μια ολοκληρωμένη εικόνα της προσωπικότητας του βιογραφούμενου προσώπου. Μέσα από την ερμηνεία αποκαλύπτονται ή τουλάχιστον φωτίζονται καλύτερα οι αρχές και το σύστημα αξιών, ο τρόπος σκέψης και ο χαρακτήρας του, τα κίνητρα και οι φιλοδοξίες του, με δυο λόγια αποκαλύπτονται όλοι εκείνοι οι παράγοντες που έκαναν έναν άνθρωπο, έναν πολιτικό εν προκειμένω να επιλέξει τον ένα κι όχι τον άλλο δρόμο, να κάνει αυτή κι όχι την άλλη επιλογή. Μιλάμε βέβαια για τις βιογραφίες που έχουν τα χαρακτηριστικά της επιστημονικής μελέτης…

(Παρενθετικά πρέπει εδώ να σημειώσω ότι στις μυθιστορηματικές βιογραφίες της εποχής μας, στις βιογραφίες του συρμού, αυτές δηλ. που κυρίως αφορούν σε πρόσωπα της επικαιρότητας, οι βιογράφοι προκειμένου να ερμηνεύσουν τη προσωπικότητα και τις πράξεις των ηρώων τους, συχνά προσφεύγουν σε ψυχαναλυτικές ερμηνείες, δηλ. προσπαθούν να ανιχνεύσουν πραγματικά ή φανταστικά τραύματα της παιδικής ηλικίας, διάφορα απωθημένα κλπ.

Καμία σχέση βέβαια με το βιβλίο μας. Εδώ ο συγγραφέας για να ερμηνεύσει και να αποτιμήσει και τη συνολική πολιτική διαδρομή και τις επιμέρους πράξεις του Θεολογίτη επικαλείται κυρίως δύο πράγματα: Το πρώτο είναι οι αρετές της προσωπικότητας του Θεολογίτη, δηλ. οι δημοκρατικές πολιτικές αρχές και οι ανθρωπιστικές αξίες του, η αγάπη του για την πατρίδα και η διάθεση να προσφέρει στον τόπο του, ακόμη και οι φιλοδοξίες του. Το δεύτερο είναι οι γενικότεροι εξωγενείς παράγοντες, είναι δηλ. η ιστορική και πολιτική πραγματικότητα του τόπου και οι πολιτικές συγκυρίες της κάθε εποχής. Με βάση αυτά ερμηνεύονται οι επιλογές και η πολιτική δράση του πολιτικού.

Μιλώντας για την  συνολική ερμηνεία και αποτίμηση της ζωής και του έργου του Θεολογίτη, μπαίνουμε στο περίφημο ζήτημα της αντικειμενικότητας. Είναι αντικειμενική η εργασία; Ο συγγραφέας αναφέρει: «Θέλω να πιστεύω ότι εξάντλησα όλες τις δυνάμεις μου για να πλησιάσω την αναγκαία αμεροληψία. Το “φιλτέρα η αλήθεια” υπήρξε μια αρχή που προσπάθησαν να υλοποιήσω σε οποιεσδήποτε προσεγγίσεις θεμάτων». Δε θα αμφισβητήσω την πρόθεση και την προσπάθεια του Τάκη Θεοδωρίδη. Θα επικαλεστώ όμως κι εγώ την ίδια αρχή, θα πω δηλ. ότι “φίλος ο Τάκης, αλλά φιλτέρα η αλήθεια” και θα διατυπώσω την άποψή μου. 

Θα ξεκινήσω από κάτι θεωρητικό: Στις βιογραφίες, κυρίως στις πολιτικές βιογραφίες, ένα κρίσιμο ζήτημα είναι η οπτική γωνία της αφήγησης. Τι εννοώ: Ο συγγραφέας – βιογράφος κατά κανόνα καθορίζει εξ αρχής τη στάση του απέναντι στον βιογραφούμενο. Επιλέγει δηλ. να τον δει θετικά ή αρνητικά, να τον εξάρει ή να τον κατηγορήσει, να προβάλει την καλή εικόνα του ή να τον απομυθοποιήσει. Ανάλογα με την πρόθεσή του κάνει και την επιλογή των πηγών του, δηλ. μέσα από την πληθώρα του βιογραφικού υλικού επιλέγει εκείνες τις πηγές κι εκείνες τις πληροφορίες που ανταποκρίνονται στην πρόθεσή του. Με την ίδια λογική επιλέγει και προβάλλει ορισμένα στοιχεία της ζωής και του έργου του και αποσιωπά κάποια άλλα.


Με τον πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Καραμανλή σε εγκαίνια έργου το 1958
Αυτά ισχύουν εν μέρει και στην περίπτωση του συγκεκριμένου βιβλίου. Αναμφίβολα πρόθεση του συγγραφέα είναι να δώσει μια θετική εικόνα του Θάσιου πολιτικού κι έτσι τονίζει ιδιαίτερα εκείνα τα στοιχεία που τεκμηριώνουν την επιλογή του. Προβάλλει ας πούμε τα στοιχεία της προσωπικής αξιοσύνης, της ανιδιοτέλειας και της εντιμότητάς του, της μετριοπάθειας και της προσφοράς του στον τόπο του. Καμία αντίρρηση. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Θεολογίτης διέπρεψε στην πολιτική ζωή, αν και δεν προερχόταν από την υψηλή κοινωνία και από κάποιο πολιτικό τζάκι. Ότι δεν έκανε περιουσία από την πολιτική, αλλά έφυγε φτωχότερος απ’ αυτήν. Ότι δεν έκανε οικογένεια, αλλά ανάλωσε τη ζωή του για να προσφέρει στον τόπο του κ.ά., όλα αυτά ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα.

Από την άλλη όμως δε διακρίνεται στο βιβλίο κάποια απομυθευτική πρόθεση, κάποια διάθεση αμφισβήτησης ή κάποιος σοβαρός αντίλογος για συγκεκριμένες πολιτικές πράξεις του Θάσιου πολιτικού. Θα χρησιμοποιήσω και πάλι ως παράδειγμα την απόφαση του Θεολογίτη να προσχωρήσει στην ΕΡΕ του Καραμανλή. Η επιλογή του εξετάζεται από την οπτική γωνία του ίδιου του Θάσιου πολιτικού και εξηγείται και δικαιολογείται με δικά του λόγια (εδώ το κείμενο θυμίζει λίγο αυτοβιογραφία). Σε τέτοιου είδους ζητήματα χρήσιμος θα ήταν και ο αντίθετος λόγος, οι θέσεις του αντιπολιτευόμενου τύπου ή οι μαρτυρίες πολιτικών αντιπάλων.

Οφείλω βέβαια να παραδεχτώ ότι τέτοιες αδυναμίες ή παραλήψεις είναι σχεδόν αναπόφευκτες σε μια βιογραφία, πολύ περισσότερο όταν ο βιογραφούμενος είναι ένας δικός σου άνθρωπος, ένας συντοπίτης σου, και το βιβλίο δεν είναι μόνο μια ουδέτερη επιστημονική μελέτη, αλλά και ένα αφιέρωμα στη μνήμη του.

Οι όποιες παρατηρήσεις λοιπόν δεν αναιρούν τη γενική θετική άποψη. Το βιβλίο του Δημήτρη Θεοδωρίδη είναι πράγματι μια έντιμη εργασία, μια έντιμη εργασία με θέση. Ο συγγραφέας αφήνει ίσως κάποιες σιωπές, αλλά σε καμία περίπτωση δεν καταφεύγει σε υπερβολές και σε στρεβλώσεις. Δεν αγιογραφεί και δε λιβανίζει. Μας δίνει από τη δική του οπτική μια ολοκληρωμένη και τεκμηριωμένη βιογραφία του Θάσιου πολιτικού, ενός πολιτικού που ξεχώρισε και έγραψε πολλές και καλές σελίδες στην ιστορία του τόπου μας.

Θέλω να προσθέσω και κάτι ακόμη. Ορισμένοι αναγνώστες, κρίνοντας το βιβλίο από άλλη πολιτική οπτική, ίσως να θεωρήσουν ότι ο συγγραφέας υποβαθμίζει το πολιτικό πλαίσιο για να μην αμαυρώσει την εικόνα του Θεολογίτη και για να μη χαλάσει τη θετική αποτίμησή του. Τι εννοώ; Στην περίοδο κατά την οποία ο Θεολογίτης βρέθηκε στο προσκήνιο της πολιτικής ζωής (η πρώτη μεταπολεμική εικοσαετία, 1944-1963), το πολιτικό σύστημα είχε ενσωματώσει στην πρακτική του ένα πλήθος νοσηρών φαινομένων: Τις διώξεις, τις απαγορεύσεις και τις κάθε είδους τιμωρητικές πρακτικές, το όργιο των πελατειακών σχέσεων, τις κοινωνικές διακρίσεις και τους αποκλεισμούς, το χωρισμό των πολιτών σε εθνικόφρονες και αντεθνικά στοιχεία κλπ. Θα μπορούσε λοιπόν κανείς να πει ότι όλα αυτά θα έπρεπε να τονιστούν ιδιαίτερα και να αποτελέσουν και κριτήριο για την αξιολόγηση του Θάσιου πολιτικού. Δε θα συμφωνήσω μαζί τους. Όχι μόνο γιατί μια τέτοια προσέγγιση έχει έντονο το στοιχείο της υποκειμενικότητας, αλλά κυρίως επειδή το βιβλίο δεν είναι ιστορία, αλλά πολιτική βιογραφία και ως τέτοια πρέπει να κριθεί. Και η αξιολόγηση ενός βιογραφούμενου προσώπου δεν μπορεί να γίνει με βάση τα χαρακτηριστικά του πολιτικού συστήματος μέσα στο οποίο λειτούργησε, ακόμη κι αν το υπηρέτησε με συνέπεια, αλλά κυρίως με βάση την ιδιαίτερη προσωπική του διαδρομή.  


Ο Υπουργός Δημόσιας Τάξης Θεολογίτης με τον πρωθυπουργό  Σοφοκλή Βενιζέλο (στο κέντρο), 1950
Κατά τα άλλα το βιβλίο έχει πολλές αρετές: Η βιογραφική αφήγηση διανθίζεται συχνά με ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες και με παραθέματα, το βιβλίο έχει πλούσια εικονογράφηση όχι μόνο στο παράρτημα αλλά και εντός του κειμένου, ο λόγος είναι ωραίος, σαφής και εύληπτος (φιλόλογος είναι βέβαια ο άνθρωπος). Λάθη δεν έχω βρει καθόλου, ούτε ιστορικά, ούτε πραγματολογικά ούτε βέβαια γραμματολογικά, πράγμα που δείχνει και γνώση του θέματος και μεγάλη επιμέλεια και επεξεργασία (εδώ πρέπει να αποδώσουμε τα εύσημα στην φιλόλογο Ελένη Ευσταθίου, σύζυγο του συγγραφέα που είχε τη φιλολογική επιμέλεια του βιβλίου).

Με δυο λόγια πρόκειται για ένα πολύ καλό βιβλίο που διαβάζεται άνετα και ευχάριστα και διατηρεί αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Τα μόνα σημεία που το βιβλίο γίνεται κάπως κουραστικό είναι 2-3 κεφάλαια όπου απαριθμούνται τα διάφορα μικρά έργα που πραγματοποιήθηκαν στο βορειοελλαδικό χώρο και στην περιοχή μας. Εκεί η ιστορική τεκμηρίωση επιβάλλει και την παράθεση ξερών στοιχείων, αριθμητικών δεδομένων, ημερομηνιών, ποσών κλπ. Αυτό βέβαια είναι η εξαίρεση.

Το βιβλίο παρουσιάζει ενδιαφέρον και από άλλη άποψη: Σε μια εποχή πλήρους απαξίωσης της πολιτικής και των πολιτικών, σε καιρούς που η πολιτική πράξη έχει υποκατασταθεί από το ρόλο απρόσωπων μηχανισμών και η πολιτική τέχνη έχει μεταβληθεί σε όπλο των μεγάλων επιχειρηματικών συμφερόντων, το βιβλίο αυτό έρχεται να μας υπενθυμίσει το ρόλο της πολιτικής και των προσώπων που την υπηρετούν.

Για όλους αυτούς τους λόγους ο συγγραφέας του βιβλίου αξίζει τις ευχαριστίες της Καβάλας και της Θάσου και τα συγχαρητήριά μας. 



* Το βιβλίο παρουσιάστηκε στις 17-12-2010 στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Καβάλας, σε εκδήλωση που διοργανώθηκε από τη Θασιακή Ένωση Καβάλας. Η παρουσίαση της εργασίας μας συνοδευόταν και από πρόγραμμα PowerPoint, με φωτογραφικό υλικό, τη διάρθρωση των ενοτήτων του βιβλίου κ.ά. 

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου