Το Ποδαρικό - ένα έθιμο στα χωριά της Επαρχίας Παγγαίου

Το Ποδαρικό

Διατηρούνται ακόμη πολλές προλήψεις και δεισιδαιμονίες που υιοθέτησε ο λαός μας στη μακραίωνη ιστορική διαδρομή του. Ανορθολογικές δοξασίες που κληρονομήθηκαν από την ελληνική αρχαιότητα και από επιδράσεις αρχαίων ανατολικών πολιτισμών και επιβίωσαν στα χριστιανικά χρόνια, παρά τις επικρίσεις και τις νουθεσίες των Πατέρων της Εκκλησίας: “ψευδή πάντα και ανυπόστατα”, “πάντα τα Ελλήνων ασεβήματα αποστρέφεσθαι χρη”.

Μια από τις πιο ήπιες προλήψεις (σε σύγκριση τουλάχιστον  με τη μαντεία, μαγεία, αστρολογία κ.ά.) είναι το λεγόμενο “ποδαρικό”, η διαδεδομένη και σήμερα αντίληψη ότι η πορεία ενός σπιτιού, προς το καλό ή το κακό, εξαρτάται από το άτομο που θα διαβεί πρώτο το κατώφλι του με την είσοδο του νέου έτους (σε κάποια μέρη και την 1η Σεπτεμβρίου, που κατά τη βυζαντινή περίοδο ήταν η αρχή του εκκλησιαστικού έτους).

Και οι αρχαίοι και οι βυζαντινοί πίστευαν ότι κάποιοι άνθρωποι είχαν καλό ποδαρικό (ήταν “καλόποδες” ή “καλοιώνιστοι”), ενώ κάποιοι άλλοι έφερναν κακή τύχη (“κακοποδινοί”). Όχι μόνο στα σπίτια αλλά και στα καταστήματα. Στα βυζαντινά χρόνια π.χ. οι προληπτικοί πρόσεχαν τον πρώτο αγοραστή για να δουν αν ήταν “εύαρχος” (αν είχε, σα να λέμε, “καλό χερικό”) και αν τους έφερνε “ευαρχισμόν” (σαν να λέμε, “καλή αρχή”). Πανάρχαιες ρίζες έχει επίσης και η πρόληψη ότι η είσοδος στο σπίτι “με το δεξί” είναι καλό προμήνυμα, ενώ με το αριστερό είναι κακός οιωνός.

Το έθιμο του ποδαρικού – με την αλλαγή του χρόνου ή το πρωί της Πρωτοχρονιάς, σπανίως τη δεύτερη μέρα του έτους – είναι διαδεδομένο σ’ όλη την Ελλάδα (και αλλού), με διάφορες παραλλαγές. Συνήθως το ποδαρικό το κάνει ο ίδιος ο νοικοκύρης, κάποιος άνθρωπος του σπιτιού, ακόμη και συγγενής ή φίλος που είναι καλόκαρδος, καλότυχος στη ζωή του και… γουρλής. Προτιμώνται τα παιδιά, επειδή είναι αθώα, αγνά και άδολα. Έτσι σε πολλά μέρη οι οικογένειες βγάζουν έξω από το σπίτι το μικρότερο παιδί τους, λίγο πριν το τέλος του παλιού χρόνου, για να κάνει ποδαρικό με τον ερχομό της νέας χρονιάς. Καλοτυχία θεωρείται και το ποδαρικό από κάποιο αγαπημένο ζώο του σπιτιού, συνήθως σκύλο. Σε ορισμένες περιπτώσεις το ποδαρικό συνοδεύεται με κάποιες τελετουργίες, με το σπάσιμο ενός ροδιού, για καλή τύχη και αφθονία αγαθών, με ένα μικρό δώρο προς τον πρώτο επισκέπτη ή με ανταλλαγή δώρων κλπ. 

Αναφέρουμε ενδεικτικά ένα ποδαρικό από χωριά της επαρχίας Παγγαίου, όπως το βρήκαμε καταγραμμένο, με διάφορες παραλλαγές, σε λαογραφικές εργασίες που συνέταξαν στα 1955 οι δάσκαλοι της περιοχής: της Ελευθερούπολης, του Μυρτόφυτου, της Κάριανης κ.ά. (αγνοούμε αν διατηρείται ακόμη): Στις 2 Ιανουαρίου ένα άτομο (ή μία παρέα) “ποδαριάζει” έχοντας μαζί του αλάτι, μια πέτρα και νερό. Μπαίνει στο σπίτι αμίλητο, βάζει κάτω την πέτρα, κάθεται πάνω της σταυροπόδι και λέει στους νοικοκυραίους: “Όπως βαραίνει η πέτρα, έτσι να βαραίνουν τα φλουριά σας (ή τα μπερεκέτια σας)”. Κατόπιν ρίχνει το αλάτι στη φωτιά  λέγοντας: “Όπως σκάζει το αλάτι, έτσι να σκάζουν οι εχθροί σας (ή τα αυγά της κλώσας)”. Μετά χύνει και το νερό και λέει: “Όπως τρέχει το νερό, έτσι να τρέχει κι η δουλειά σας (ή το βιος σας)”. Σύμφωνα με μια παραλλαγή, η πέτρα μένει στο τζάκι μέχρι τα Θεοφάνεια. Μία άλλη προσθέτει κι ένα πουρνάρι, που ο επισκέπτης το ρίχνει στη φωτιά, λέγοντας: “Όσα φύλλα έχει το πουρνάρι, τόσα δέματα καπνά να κάνετε”. Στο τέλος εύχεται σε όλους Χρόνια Πολλά, παίρνει το μπαξίσι του και φεύγει για άλλα σπίτια.

Προσαρμογή του παλιού εθίμου στα σύγχρονα δεδομένα, ένα είδος “τεχνολογικού” ποδαρικού, είναι και το πρώτο τηλεφώνημα της χρονιάς και το πρώτο μήνυμα στην οθόνη του υπολογιστή ή του κινητού τηλεφώνου! Ακόμη και η δημοσιογραφική αξιοποίησή του, με τις ειδήσεις για το πρώτο παιδί που γεννήθηκε, το πρώτο αεροπλάνο ή πλοίο… Όλα σχετίζονται με την παλιά δοξασία ότι αυτό που συμβαίνει στην έναρξη της χρονιάς θα επηρεάσει την όλη έκβασή της (“η καλή μέρα από το πρωί φαίνεται”).

Μακριά λοιπόν οι “γκαντέμηδες”· ούτε επίσκεψη, ούτε τηλεφώνημα, ούτε μήνυμα. Να περάσουν οι γιορτές και μετά είναι καλοδεχούμενοι!