Πανούκλα στην Καβάλα και στο Σαρή Σαμπάν (Χρυσούπολη) στα 1924

Πανούκλα στην Καβάλα και στη Χρυσούπολη, 1924

Σε πρόσφατο σημείωμα στο FB, με θέμα την εμφάνιση πανώλης στην Καβάλα το 1835-1836*, σημειώσαμε επιλογικά: “Η πανούκλα επανεμφανίστηκε στην Καβάλα το καλοκαίρι του 1924, στους άθλιους προσφυγικούς καταυλισμούς (σε άλλη ανάρτηση)”. Πρόκειται για μια άγνωστη πτυχή της νεότερης τοπικής μας ιστορίας, που αξίζει να την παρακολουθήσουμε μέσα από τα δημοσιεύματα του Τύπου της εποχής (εφημ. Θάρρος της Δράμας και Μακεδονία της Θεσσαλονίκης).

Το καλοκαίρι του 1924 η κοινωνία της Καβάλας και της ευρύτερης περιοχής θορυβήθηκε από την εμφάνιση κρουσμάτων πανώλης (πανούκλας). Με την κινητοποίηση των υγειονομικών Αρχών και τη λήψη των αναγκαίων μέτρων, η νόσος δεν πήρε επιδημικές διαστάσεις και σύντομα καταπολεμήθηκε.

Εξ αρχής πρέπει να σημειώσουμε ότι η περιοχή μας δεν ήταν η μόνη «πανώβλητη». Από το 1922 μέχρι το 1926 η πανώλης έκανε σποραδικά την εμφάνισή της και σε άλλα μεγάλα λιμάνια της Ελλάδας (Πειραιά, με 120 θανάτους!, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Χαλκίδα κ.ά.) και τα κρούσματα εντοπίζονταν κυρίως στους προσφυγικούς συνοικισμούς. Αυτό ενισχύει την άποψη ότι η νοσογόνος αιτία ήταν τα μολυσμένα ποντίκια που μεταφέρονταν με ξένα πλοία και ότι την εξάπλωσή της ευνοούσαν ο συνωστισμός και οι άθλιες συνθήκες ζωής.

Ας δούμε τα γεγονότα μέσα από τον ειδησεογραφία της εποχής: Ο εντοπισμός των δύο πρώτων κρουσμάτων («επί της πρόσφυγος Μάρθας Ν... και του χωροφύλακος Τηλέμαχου Δ..., όστις απεβίωσεν σήμερον») σήμανε συναγερμό για τις υγειονομικές Αρχές του Νομού Δράμας (μέχρι τα τέλη Ιουλίου 1924 ο σημερινός Ν. Καβάλας αποτελούσε μέρος του Ν. Δράμας). Αμέσως ήρθαν στην Καβάλα ο νομίατρος, ο υγειονομικός επιθεωρητής και δύο στρατιωτικοί γιατροί και στις συσκέψεις με τους τοπικούς φορείς αποφασίστηκαν τα εξής:

Συγκροτήθηκαν «συνεργεία μυοκτονίας» που ανέλαβαν να ρίχνουν ποντικοφάρμακο στους υπονόμους των σπιτιών, ενώ παράλληλα δόθηκε δωρεάν ποντικοφάρμακο στους αρτοποιούς, τους παντοπώλες και τους μανάβηδες της πόλης.

Για να αποφευχθεί η εξάπλωση της νόσου δημιουργήθηκε υγειονομικός σταθμός στη διασταύρωση της σιδηροδρομικής γραμμής και της οδού Καβάλας – Δράμας, όπου εξετάζονται και εμβολιάζονται υποχρεωτικά όσοι κινούνται από τη μία πόλη στην άλλη. Παρόμοια συνεργεία στήθηκαν και στους δρόμους προς το Πράβι και το Σαρή Σαμπάν (Χρυσούπολη). Εν τούτοις σε λίγες μέρες εμφανίστηκαν κρούσματα και στη Χρυσούπολη, ενώ στη Θεσσαλονίκη εντοπίστηκε «πανώβλητος δραπετεύσας εκ Καβάλλας».

 

Οι υπεύθυνοι δε θεωρούσαν ακόμη αναγκαίο τον υποχρεωτικό εμβολιασμό όλων των Καβαλιωτών. Προληπτικά όμως ζήτησαν από την Αθήνα μεγάλη ποσότητα αντιπανωλικού ορού και εμβολίων και διαίρεσαν την πόλη σε τριάντα τμήματα, με ισάριθμους υπεύθυνους γιατρούς, ώστε να πραγματοποιηθεί γενικός εμβολιασμός, όταν χρειαστεί. Την ευθύνη του εμβολιασμού των καπνεργατών την ανέθεσαν στους ιδιοκτήτες των καπναποθηκών. Μέχρι το τέλος Αυγούστου είχαν εμβολιαστεί στην Καβάλα 15.000 άνθρωποι και όλοι οι κάτοικοι του Σαρή Σαμπάν.

Τέλος δημιουργήθηκαν απομονωτήρια για τα ύποπτα κρούσματα και λοιμοκαθαρτήρια στην περιοχή της Καλαμίτσας και έξω από τη Χρυσούπολη, όπου παρέμεναν απομονωμένοι οι ασθενείς μέχρι την αποθεραπεία τους.

   

Η καραντίνα της Καλαμίτσας το 1919

Οι υγειονομικές Αρχές δημοσίευσαν και οδηγίες, σε απλή γλώσσα, για τους αναγκαίους τρόπους προφύλαξης. Σ’ αυτές τόνιζαν ότι πηγή της ασθένειας είναι τα ποντίκια και ότι η νόσος μεταδίδεται και με τα τσιμπήματα των ψύλλων των άρρωστων ποντικών. Έκαναν λοιπόν έκκληση στους ανθρώπους να εξολοθρεύουν τα ποντίκια, είτε με ποντικοφάρμακο είτε με φάκες, και να κλείνουν τις τρύπες στα σπίτια και στις αυλές τους με τσιμέντο, πέτρες ή ξύλα.

Τους καλούσαν επίσης να μην πλησιάζουν τους «πανώβλητους», να μην έρχονται σε επαφή με τα μολυσμένα τους πράγματα και να καταγγέλλουν τα ύποπτα κρούσματα στους γιατρούς και στην Αστυνομία. Επίσης να μη σωρεύουν ακαθαρσίες στα σπίτια και στις αυλές τους και να διατηρούν καθαρούς τους χώρους τους, κυρίως τις κουζίνες, τα ντουλάπια, τις αποθήκες και τα υπόγεια. Η τελευταία οδηγία ήταν πρακτικά ανεφάρμοστη, αφού οι περισσότεροι πρόσφυγες ζούσαν υπό συνθήκες ασφυκτικής συνύπαρξης σε άθλια οικήματα ή σε καπναποθήκες, σε χώρους  όπου ήταν αδύνατο να τηρηθούν ακόμη και οι στοιχειώδεις όροι καθαριότητας και υγιεινής.

Πάντως τα αντιπανωλικά μέτρα απέδωσαν, αφού η νόσος είχε περιορισμένη εξάπλωση. Μέχρι τα τέλη Αυγούστου είχαν εμφανιστεί περίπου πενήντα κρούσματα, εκ των οποίων θανατηφόρα απέβησαν τα ένδεκα, εννέα στην Καβάλα και δύο στη Χρυσούπολη.

Ο Τύπος δεν έδωσε μεγάλη έκταση στο γεγονός, ίσως για να μην προκληθεί πανικός. Και μέσα όμως από τις σύντομες και «ξερές» ειδήσεις μπορεί κανείς να διακρίνει τα δράματα που εκτυλίχθηκαν: Ανθρώπους που ζούσαν, κυριολεκτικά, μαζί με τα ποντίκια και την αγωνία της μόλυνσης. Οικογένειες που έκρυβαν για μέρες τους ασθενείς ή που τους εγκατέλειπαν στο δρόμο, όταν η κατάστασή τους έφθανε σε ακραία επιδείνωση. Άρρωστους που δεν άντεχαν τον εγκλεισμό στο λοιμοκαθαρτήριο της Καλαμίτσας και έπεφταν στη θάλασσα για να πνιγούν…  

Pieter Brueghel, “Ο θρίαμβος του Θανάτου” (1562), Μουσείο Prado

●●●●●●

* Και εμάστιζεν ανηλεώς την ανθρωπότητα…

Καβάλα, 8 Ιουνίου 1835. Ο προξενικός πράκτορας της Ελλάδος Παναγ. Σκουτερίδης ενημερώνει την Αθήνα ότι “ανεφάνη εις την πόλιν ταύτην η νόσος πανώλης και διεδόθη άμα και εις Γκιουμουρτζίναν, πόλιν όχι μακράν από Καβάλλας”.
8 Μαρτίου 1836. Ο υπουργός Εξωτερικών Ι. Ρίζος◦ λαμβάνει από τη Θεσσαλονίκη την ακόλουθη έκθεση: “Δεν αγνοεί η Υμετέρα Εξοχότης ότι προτριών ήδη μηνών εις την πόλιν Καβάλλας, Δράμας και άλλα πλησίον μέρη η νόσος πανώλης έκαμεν επαισθητήν θραύσιν και εμάστιζεν ανηλεώς την ανθρωπότητα.

Η πρόοδος και η δριμύτης του φθινοπώρου κατέπαυσεν προσωρινώς της πανώλους την πρόοδον και οι κάτοικοι των διαφόρων τούτων μερών […] συνεκοινώνησαν μεταξύ των και οι σχέσεις των έλαβον την προτέραν ενεργητικότητα.
Αι μολυνθείσαι περιουσίαι των εν Καβάλλα αποθανόντων επωλήθησαν επί δημοπρασίας και πολλοί των διαφόρων της Μακεδονίας μερών τα ηγόρασαν χωρίς την πρέπουσαν προφύλαξιν. […] Τα συγκοινωνήσαντα μέρη φέρουν βαρυτάτας περί μολυσμού υποψίας, εσχάτως δε εμάθαμεν ενταύθα ότι εις την πόλιν Σερρών η νόσος πανώλης ανεφάνη εκείσε και ολίγοι τινές απέθανον εξ αυτής”.

Η πανούκλα επανεμφανίστηκε στην Καβάλα το καλοκαίρι του 1924, στους άθλιους προσφυγικούς καταυλισμούς (σε άλλη ανάρτηση).

◦ Ιάκωβος Ρίζος Νερουλός ή Ι. Ρίζος, γραμματέας της Επικρατείας επί των Εξωτερικών στην κυβέρνηση Άρμανσπεργκ. - Πίνακας: Pieter Brueghel, “Ο θρίαμβος του Θανάτου” (1562), Μουσείο Prado