Τα Σεπτεμβριανά στη Σμύρνη (6-7 Σεπτ. 1955) και μια τουρκική συγγνώμη

Τα Σεπτεμβριανά στη Σμύρνη (6-7 Σεπτ. 1955) και μια τουρκική συγγνώμη*

Το ανθελληνικό πογκρόμ των Σεπτεμβριανών του 1955 είχε μεν ως στόχο τον ακμαίο ελληνισμό της Πόλης, δεν άφησε όμως αλώβητη και τη μικρή κοινότητα των Ελλήνων της Σμύρνης. Στις 6-7 Σεπτεμβρίου 1955 ο τουρκικός όχλος έστρεψε τη μανία του σε ό,τι ήταν ελληνικό: Κατέστρεψε το εκκλησάκι της Αγίας Φωτεινής της Σμύρνης, που λειτουργούσε στο στρατηγείο του Ν.Α.Τ.Ο. για τις ανάγκες των Ελλήνων αξιωματικών. Λεηλάτησε τα σπίτια των στρατιωτικών, κατέστρεψε τα αυτοκίνητά τους και προπηλάκισε αρκετούς από αυτούς και μέλη των οικογενειών τους. Επιτέθηκε στο ελληνικό περίπτερο στην Διεθνή Έκθεση της Σμύρνης και έκαψε την ελληνική σημαία. Τέλος πυρπόλησε το μισθωμένο κτήριο που χρησιμοποιούσε το ελληνικό κράτος ως προξενικό κατάστημα.

Στον απόηχο των δραματικών γεγονότων και της διεθνούς κατακραυγής εναντίον της Τουρκίας, ο Νομάρχης Σμύρνης προέβη σε μια χειρονομία καλής θέλησης: Διέκοψε τη δικαστική διαδικασία για τη διεκδίκηση της κυριότητας του ακινήτου Καπετανάκη (πρόκειται για το γνωστό “κτήριο με την ελληνική σημαία” στην προκυμαία της Σμύρνης) και παρέδωσε τα κλειδιά του στις ελληνικές προξενικές αρχές για να στεγάσουν τις υπηρεσίες τους. Το κτήριο αυτό, ένα χαρακτηριστικό δείγμα αρχιτεκτονικής σμυρναίικης κατοικίας, ανήκε στον έμπορο Εμμανουήλ Απέργη ή Καπετανάκη και το 1948 κληροδοτήθηκε στο ελληνικό κράτος.[1]

Πράξη συγγνώμης, “για τα μάτια του κόσμου”, και προσπάθεια κατευνασμού της διεθνούς κοινής γνώμης ήταν και η αποζημίωση 12.000 λιρών για τις καταστροφές που προκάλεσε ο όχλος στις περιουσίες των Ελλήνων στρατιωτικών που υπηρετούσαν στο ΝΑΤΟϊκό στρατηγείο.

Η τουρκική κίνηση ηθικής ικανοποίησης της Ελλάδας οφείλεται πιθανότατα και σε πιέσεις της αμερικανικής πλευράς, που δεν επιθυμούσε σκηνικό έντασης μεταξύ των δύο πιστών εταίρων του ΝΑΤΟ.

Έτσι στις 22 Οκτωβρίου 1955 η Τουρκία εξέδωσε την εξής ανακοίνωση: «Προς ηθικήν αποκατάστασιν και έκφρασιν αποτροπιασμού διά την επίθεσιν προς την ελληνικήν σημαίαν και την καταστροφήν του ελληνικού προξενείου κατά τα γεγονότα της 6-7 Σεπτεμβρίου, η ελληνική σημαία θα υψωθεί εις το νέον κτίριον του προξενείου της Σμύρνης και θα απονεμηθούν εις αυτήν τιμαί υπό τουρκικών και ελληνικών τμημάτων, θα ανακρουσθούν δε οι εθνικοί ύμνοι των δύο χωρών».

Δυο μέρες μετά, το πρωί της 24^ης Οκτωβρίου 1955, ενάμισι μήνα μετά τα “Σεπτεμβριανά”, εγκαινιάστηκε το κτήριο του Προξενείου με ασυνήθιστη επισημότητα, με παρόντες όλους τους αξιωματικούς των ΗΠΑ και με πρωτοφανή απόδοση τιμών εκ μέρους της τουρκικής κυβέρνησης. Σύμφωνα με τις περιγραφές των εφημερίδων της εποχής, την ελληνική σημαία ανύψωσε στον ιστό της ο τότε υπουργός Συγκοινωνιών της Τουρκίας Μουαμέρ Τσαούσογλου, ενώ η τουρκική φρουρά επαιάνιζε τον ελληνικό εθνικό ύμνο ενώπιον των παραταγμένων δύο αγημάτων από Έλληνες και Τούρκους στρατιώτες. Ήταν η πρώτη φορά μετά το 1922 που ελληνικό άγημα, αποτελούμενο από σαράντα στρατιώτες, παρήλασε στην ιστορική προκυμαία της Σμύρνης με την γαλανόλευκη. Στο σύντομο λόγο του ο Τούρκος υπουργός μεταξύ άλλων εξέφρασε την «βαθύτατη λύπη της τουρκικής κυβερνήσεως και του τουρκικού έθνους για τα βάρβαρα γεγονότα της Κωνσταντινουπόλεως και της Σμύρνης…» και τόνισε την ανάγκη να αποκατασταθεί το κλίμα εμπιστοσύνης στις σχέσεις Τουρκίας – Ελλάδας. Με θερμά λόγια για την «ελληνοτουρκική φιλία» μίλησε και ο πρεσβευτής της Ελλάδας στην Άγκυρα Δ. Καλλέργης.

Την ίδια ώρα κάποιοι εξέφραζαν τις αντιρρήσεις τους: Ο ηγέτης της ΕΔΑ Ηλίας Ηλιού τόνιζε ότι όλα με όλα αυτά συγκαλύφθηκαν «οι κανιβαλισμοί της Κωνσταντινουπόλεως και της Σμύρνης» και ότι η Ελλάδα αποδυνάμωσε το ισχυρότερο όπλο που διέθετε «διά να καταστήση τους αντίδικους της κυπριακής ελευθερίας, υπόδικους ενώπιον της διεθνούς κοινής γνώμης».

[1] Στο κτήριο αυτό στεγάστηκε το Ελληνικό Προξενείο της Σμύρνης μέχρι το 2003. Τον Αύγουστο του 2003 εκκενώθηκε, γιατί θεωρήθηκε επικίνδυνο, και εγκαταλείφθηκε στη μοίρα του! Το ελληνικό κράτος (με τη γνωστή... στοργή του και το γνωστό... σεβασμό του στην ιστορική μνήμη) το συμπεριέλαβε στα ακίνητα - πρεσβείες που επρόκειτο να πωληθούν από το ΤΑΙΠΕΔ. Το γεγονός θεωρήθηκε απαράδεκτο από την πλευρά του προσφυγικού κόσμου, που θεωρούσε επιβεβλημένη την επισκευή και τη λειτουργία του, ώστε να κυματίζει αξιοπρεπώς η ελληνική σημαία στη μαρτυρική προκυμαία της Σμύρνης. Τα ευχάριστα νέα ήρθαν, απροσδόκητα, την άνοιξη του 2015: Το κτήριο θα αναστηλωθεί με δαπάνη της ελληνικής κυβέρνησης και να ξαναλειτουργήσει. Όπως διαβάζουμε, οι εργασίες έχουν προχωρήσει και το ανακαινισμένο κτήριο σύντομα θα δοθεί για χρήση.

* Το κείμενο αυτό βασίζεται σε δύο σημειώματά μας στη “Μνήμη” του Συλλόγου Μικρασιατών Καβάλας: “Το κτήριο με την ελληνική σημαία” (φ. 18, Μάιος 2015) και  “Σεπτεμβριανά στη Σμύρνη” (φ. 19, Σεπτ. 2015).