Τα καλλιστεία στο Μεσοπόλεμο και η "Μις Καβάλλα", 1929-1930

“Μις Καβάλλα” στο Μεσοπόλεμο!  

Στην εκπνοή της δεκαετίας του 1920, σε μιαν Ελλάδα που προσπαθούσε να σταθεί στα πόδια της και να διαχειριστεί τις συνέπειες της μεγάλης Καταστροφής, έκαναν την εμφάνισή τους οι διαγωνισμοί ομορφιάς. Τα πρώτα ελληνικά καλλιστεία για την ανάδειξη της “Μις Ελλάς” έγιναν στην Αθήνα στις 20 Ιανουαρίου 1929 και στον απόηχο των εντυπώσεων ήρθε η Ένωση Συντακτών Θεσσαλονίκης να προκηρύξει το δικό της διαγωνισμό για την ανάδειξη της «Μις Μακεδονία - Θράκη 1929».

Ο τελικός θα γινόταν στη Θεσσαλονίκη το τελευταίο Σάββατο της Αποκριάς, 16 Μαρτίου, με τη συμμετοχή όλων των “μίσες” της Μακεδονίας και της Θράκης. Καλλιστεία λοιπόν σ’ όλες τις πρωτεύουσες των νομών, φυσικά και στην Καβάλα. Κινητοποιήθηκαν οι συντάκτες των δύο τοπικών εφημερίδων «Κήρυξ» και «Σημαία», μελέτησαν την εμπειρία των αθηναϊκών καλλιστείων και στις 15 Φεβρουαρίου δημοσίευσαν τη σχετική προκήρυξη:

Ο διαγωνισμός για την ανάδειξη της “Μις Καβάλα” ορίστηκε στις 23 Φεβρουαρίου κατά το Χορό του Συνδέσμου Δημοσίων Υπαλλήλων, στην αίθουσα της Μεγάλης Λέσχης. Συμμετοχή μπορούσαν να δηλώσουν όλες οι κοπέλες άνω των 17 ετών, αρκεί να ήταν «δεσποινίδες» (δηλ. όχι παντρεμένες ή χήρες). Επειδή στον αθηναϊκό διαγωνισμό είχαν γίνει «παρατράγουδα» (κάποιες κοπέλες παρουσιάστηκαν βαμμένες και μία εμφανίστηκε με μαγιώ!), η προκήρυξη έθετε ρητές απαγορεύσεις, επί ποινή αποκλεισμού: Οι διαγωνιζόμενες δεν μπορούσαν «να φέρουν ψυμμίθια ή καλλυντικά αλλοιούντα την πραγματικήν του προσώπου χροιάν» ούτε να «φέρωσι κορσέδες ή ζώνας κοιλίας προς εξάλειψιν τυχόν υπαρχουσών ατελειών των γραμμών του σώματος». Έπρεπε να παρουσιαστούν ενώπιον της επιτροπής «με έξωμον λεπτήν αισθήτα χορού, της απολύτου αρεσκείας των, ίνα δυνηθή η επιτροπή να εκτιμήση την ευγραμμίαν του σώματος».

Ως μέλη της επιτροπής φέρονται ο νομάρχης Εμμανουήλ Λουλακάκης, ο δήμαρχος Ευγένιος Ιορδάνου, ο πρόεδρος του δημοτικού συμβουλίου Αν. Αποστολάτος, πρόεδροι φορέων (του Εμπορικού Επιμελητηρίου Ν. Τερμεντζής, του Συλλόγου Καπνεμπόρων Αντ. Σγουρός, των Δημοσίων Υπαλλήλων Δ. Λυμπερίδης, των Εμποροϋπαλλήλων Αθ. Βανάκος) ο επιθεωρητής δημοτικής εκπαίδευσης Λαγουμιτζάκης, ο πρόξενος της Γαλλίας Κ. Λατούρ, οι διευθυντές των εφημερίδων «Κήρυξ» Δημ. Δημητριάδης και «Σημαία» Ιωάν. Ζουρμπάς, δημοσιογράφοι και φωτογράφοι.

Απ’ ό,τι φαίνεται όμως η τοπική κοινωνία δεν έδειχνε ενδιαφέρον και, το χειρότερο, δεν υπήρχαν υποψήφιες «μίσες»! Αρχίζουν οι παραιτήσεις των μελών της επιτροπής και τέσσερις μέρες πριν το διαγωνισμό διαβάζουμε στον «Κήρυκα» ότι «ο διαγωνισμός ματαιούται» και ότι η Καβάλα θα εκπροσωπηθεί στη Θεσσαλονίκης από τη «μις κακογλωσσιά»! Ο πρόεδρος των Δημοσίων Υπαλλήλων (μέλος της Επιτροπής!) δηλώνει ότι δεν έχει ιδέα για το διαγωνισμό, «αν όμως  η κοινωνία της Καβάλλας θεωρήσει αναγκαίαν την εκλογήν της Μις Καβάλλα», η εκλογή μπορεί να γίνει στον επικείμενο χορό του Συνδέσμου, «εφ’ όσον η διεξαγωγή ταύτης γίνη μετά της απαιτουμένης σοβαρότητος».  

Εν τω μεταξύ στην υπόθεση «Μις Καβάλα» μπαίνουν και οι εταιρείες! Διαβάζουμε σε διαφημιστικές καταχωρίσεις: «Δηλούμεν ευχαρίστως ότι θέλομεν προσφέρει ως δώρον διά την εκλογήν της 24 κυτία γάλακτος “Μικράς Ολλανδέζας”» και «Διαθέτομεν κυτίον αρωματικών σαπώνων πολυτελείας σήματος “Vela”, διά της χρήσεως των οποίων και η δις Καρατζά ανεδείχθη Μις Ελλάς». 

Την παραμονή της 23^ης Φεβρουαρίου ο πρόεδρος των Δημοσίων Υπαλλήλων κάνει δηλώσεις για το χορό του Συνδέσμου και θεωρεί «πιθανόν να γίνη και η εκλογή της Μις Καβάλλα, αν ήθελεν τούτο ζητηθεί παρά των χορευτών»! Τελικά, φαίνεται, το ζήτησαν οι χορευτές και ο διαγωνισμός έγινε: «Την 3:10 πρωινήν εγένετο η εκλογή της Μις Καβάλλα. Ως τοιαύτη εξελέγη η δεσποινίς Αιμιλία Παπαγιάννη. Η εκλογή της εγένετο δεκτή μετά ζωηρών χειροκροτημάτων και επευφημιών. Ακολούθως η δεσποινίς Παπαγιάννη εχόρευσεν μετά του προέδρου του Συνδέσμου…». Αυτά μόνο γράφει ο «Κήρυξ», χωρίς περαιτέρω πληροφορίες ή σχόλια. Ούτε λέξη για τη νικήτρια, άγνωστος ακόμη και ο αριθμός των κοριτσιών που διαγωνίστηκαν…

Για τη «βασίλισσα» της Καβάλας γράφει λίγα λόγια η εφημερίδα «Μακεδονία» της Θεσσαλονίκης. Την παρουσιάζει ως μοντέρνα κοπέλα που ανταποκρίνεται στη «σύγχρονον αισθητικήν»: Έχει «τύπον άξιον προσοχής… το ανάστημά της είναι σύμφωνον προς την όλην πλαστικήν του σώματος… η χάρις της είναι καταφανής… έχει και ωραίο κεφάλι, με γραμμάς που πλησιάζουν τον κλασσικόν τύπον…».  

Για την ιστορία αναφέρουμε ότι στον τελικό της Θεσσαλονίκης τις καρδιές του κοινού και τον τίτλο της «Μις Μακεδονία - Θράκη 1929» κέρδισε η εκ Κομοτηνής δεσποινίς Καίτη Πολιουδάκη.

Και κάτι «άσχετο»: Τις ημέρες ακριβώς του διαγωνισμού, όταν τα σχετικά δημοσιεύματα χάνονται σε μικρά μονόστηλα εσωτερικών σελίδων, στα πρωτοσέλιδα του «Κήρυκα» δεσπόζει (από τις 7 μέχρι τις 19 Φεβρουαρίου) μια μεγάλη δημοσιογραφική έρευνα με τίτλο: «Η κόλασις της Καβάλας. Σκηνές αίσχους, φρίκης και αθλιότητος», που διεκτραγωδεί τις άθλιες συνθήκες ζωής χιλιάδων ανθρώπων στους προσφυγικούς συνοικισμούς και στα ανταλλάξιμα. Από τη μια η τραγωδία της πραγματικής ζωής και από την άλλη το «σπουδαίον κοσμικόν γεγονός»!

Αλίκη Διπλαράκου

Το 1930 δεν έγιναν καλλιστεία στην Καβάλα. Χάθηκε έτσι η ευκαιρία να ανταγωνιστούν οι Καβαλιώτισσες καλλονές τη θρυλική Αλίκη Διπλαράκου. Εκείνη τη χρονιά η 18χρονη Αθηναία, γόνος μεγαλοαστικής οικογένειας από τη Μάνη, αναδείχτηκε Μις Ελλάς και στη συνέχεια στέφθηκε στο Παρίσι Μις Ευρώπη! Η «εθνική επιτυχία» ξεσήκωσε θύελλα ενθουσιασμού και ύμνους για το «αιώνιον ελληνικόν κάλλος»!

Δεν είναι ίσως τυχαίο ότι την επόμενη χρονιά επανέρχεται στην Καβάλα η συζήτηση για τους διαγωνισμούς ομορφιάς. Το 1931, σε μια περίοδο που η πόλη χειμάζεται από την οικονομική κρίση, που η κοινωνική δυσαρέσκεια διογκώνεται και χιλιάδες άνεργοι επιβιώνουν χάρη στα «λαϊκά συσσίτια», η εφημερίδα «Κήρυξ» πρωτοστατεί υπέρ των καλλιστείων!

Γιατί εμείς να «υστερούμεν» και να «οπισθοδρομούμεν», αναρωτιέται ο αρθρογράφος. Η Καβάλα έχει μεγάλο πλούτο όμορφων κοριτσιών, κυρίως προσφυγοπούλες, «που φημίζονται ως ωραίες, χαριτωμένες, γλυκειές,  εύπλαστες, με πολύ ωραία μάτια, που κρύβουν όλο το πάθος της ανατολίτικης φύσεως και την λάμψιν των ελληνικών ουρανών…». Η εφημερίδα παραθέτει και δηλώσεις πατεράδων: «Η κόρη μου είναι σωστή θεά και αν πήγαινε για μίσσα θα γινότανε Εφήλιος»! Πρέπει λοιπόν να γίνει ο διαγωνισμός για «να αποδειχθή και εις τον έξω του ελληνισμού κόσμον ότι η Καβάλα έχει να επιδείξη τα πιο ωραία κορίτσια»!

Οι προσπάθειες δε βρίσκουν απήχηση και οι συντάκτες δίνουν την εύκολη εξήγηση με τα λόγια των κοριτσιών: «Η μαμά μου και ο μπαμπάς μου… Δεν το επιτρέπουν». Τέτοιες «στενές αντιλήψεις», σχολιάζουν οι συντάκτες, «εμφανίζονται μόνον εις τα ενδότερα της Αφρικής και εις την Ινδοκίναν, εκεί ακριβώς που ακόμη δεν επάτησε ποδάρι πολιτισμένου ανθρώπου». Όμως η Καβάλα είναι «η κατ’ εξοχήν πηγή της αριστοκρατίας, η φωλεά της μορφώσεως, η πόλις ήτις πρέπει να αναδειχθή ως ευρωπαϊκή» και είναι κρίμα «να στιγματίζεται και να εμφανίζεται εις τα όμματα του λοιπού προοδευμένου ελληνισμού ως πόλις οπισθοδρομική»!

Η εφημερίδα αναζητά και γνώμες διακεκριμένων συμπολιτών. Όμως ο δήμαρχος Καβάλας «είναι απασχολημένος» και ο γενικός γραμματέας του Δήμου δίνει απάντηση του τύπου: Παρατάτε με ήσυχο, έχω να ασχοληθώ με σοβαρότερα ζητήματα. Ο Νομάρχης (λάτρης, καθώς φαίνεται, του ωραίου φύλου) δηλώνει ότι ως άνθρωπος «επιθυμεί πάντα τα ωραία», αλλά αποφεύγει να πάρει θέση ως Νομάρχης! Επιστρατεύεται και η δεσποινίς Παπαγιάννη, μις Καβάλα του 1929. Υποστηρίζει με θέρμη το διαγωνισμό, αφού «αισθάνεται τον άνθρωπον ευρισκόμενον πλέον εις την πραγματικήν τροχιάν της εξελίξεως»!

Τελικά τα καλλιστεία δεν έγιναν και η Καβάλα δεν εκπροσωπήθηκε στο διαγωνισμό της Αθήνας. Άκαρπη απέβη και η προσπάθεια του Μουσικοδραματικού Συλλόγου «Αισχύλος» να εκλέξει, κατόπιν εορτής, τη Μις Καβάλα στο δικό του χορό. Όσοι προσήλθαν στη Μεγάλη Λέσχη έφυγαν απογοητευμένοι.

Οι διαγωνισμοί ομορφιάς του Μεσοπολέμου προβλήθηκαν από τον Τύπο της εποχής ως βήμα προς την πρόοδο και τον εκσυγχρονισμό. Υπήρξε όμως και αντίλογος. Για παράδειγμα, από τις στήλες του «Ριζοσπάστη» ο λογοτέχνης και επιφυλλιδογράφος Νίκος Κατηφόρης κατήγγειλε την εμπορευματοποίηση της ομορφιάς και το «διεθνές νυφοπάζαρο των καλλιστείων», γράφοντας μεταξύ άλλων: «Πώς κατήντησες έτσι, κακομοίρα “Ελλάς”; Ήσουνα πρώτα η γλυκειά “πατρίς”, ήσουνα η “Ελλάς των ηρώων”, ήσουνα η “Ελλάς του πολιτισμού”, η “Ελλάς των φώτων”, η “μητέρα της Δημοκρατίας” και τώρα κατήντησες να γίνεις μια κοινή “μις”…

Ως κι η ομορφιά κι αυτή εμπόρευμα έγινε… Θα το πίστευες ποτέ σου; Κι όμως έτσι είναι. Αν η Αφροδίτη σου εζούσε και η Ελένη σου δεν είχε πεθάνει, γι’ αυτόν τον αχρείο τον αστό, δεν θα ήταν παρά εμπορεύματα. Η διαφορά, φυσικά, είναι πως δεν πουλιούνται με το ζύγι. Υπάρχουν χίλιοι τρόποι για το ξεπούλημα… Όπως κάνουν διεθνείς εμποροπανηγύρεις για τα διάφορα εμπορεύματα, το ίδιο και για την ομορφιά κάνουν τους περίφημους διαγωνισμούς καλλονών…».  

"Προσφιλής ανάμνησις μιας νέας Καβαλιώτισσας Ι.Α., Καβάλα 20-8-1905"

Γεγονός είναι ότι με αφορμή τα καλλιστεία η γυναίκα βρέθηκε στο προσκήνιο της επικαιρότητας. Ο Τύπος έστρεψε πάνω της τους προβολείς του ενδιαφέροντος όχι βέβαια για να αναδείξει τον καθημερινό μόχθο και την κοινωνική προσφορά της, αλλά για να την αντιμετωπίσει ως ελαφρό θέαμα και μέσο διασκέδασης, για να εκμεταλλευτεί τα νιάτα και την ομορφιά της (οι «άσχημες» και οι «μεγάλες» δεν έχουν θέση στη φιλολογία των καλλιστείων) για να την παρουσιάσει ως συνώνυμο της φιλαρέσκειας και της ματαιοδοξίας και για να την απεικονίσει σε χαζοχαρούμενες «πόζες». Και καθόλου τυχαίο δεν είναι ότι οι ίδιες εφημερίδες που «εξυμνούν» το «ωραίο φύλο», οι ίδιες με άλλα άρθρα τους διακωμωδούν τις γυναικείες «απαιτήσεις» για δικαίωμα ψήφου.

Πρέπει επίσης να σημειώσουμε ότι στην δημοσιογραφική αξιοποίηση των πρώτων εκείνων καλλιστείων διαφαίνονται και οι νέες αναζητήσεις του Τύπου. Οι εφημερίδες του Μεσοπολέμου ήταν βέβαια «σοβαρές», όμως μέσα στην εκτενή ειδησεογραφία τους, στα ρεπορτάζ  και στις φωτογραφίες μπορεί κανείς να διακρίνει, σε υποτυπώδη βέβαια μορφή, τα ενδιαφέροντα του κατοπινού κουτσομπολίστικου Τύπου. Στην κάλυψη των διαγωνισμών ομορφιάς συνυπάρχει ο πληροφοριακός λόγος με τα σκαμπρόζικα ρεπορτάζ για φατρίες και αντιπαλότητες, διαμαρτυρίες, παράπονα και άλλες «κατινιές».

-------------------------

Μις Ελλάς

Αντ. Διαμαντίδης - Νταλγκάς

Το 1929 κυκλοφόρησε σε δίσκο το τραγούδι του Αντώνη Νταλγκά «Μις Ελλάς». Στους στίχους αποτυπώνεται ο αντίκτυπος των πρώτων εκείνων καλλιστείων στα λαϊκά στρώματα (η «Πατρινιά κοπέλα» είναι η Ασπασία Καρατζά, Μις Ελλάς 1929, ενώ το «Delice» / «Ντελίς» είναι το κοσμικό κέντρο όπου έγιναν τα καλλιστεία).

“Πατρινή πεντάμορφη κοπέλα
θέλω να μου πεις, θέλω να μου πεις,
σε μπελά έβαλες πολλούς και μένα
τι είναι αυτό το μις, τι είναι αυτό το μις;

Αχ, αχ, μις Ελλάς
τι ’ναι τούτα που τραβάς.
Σε ζηλεύουν όλα τα κορίτσια,
θέλουν μις Ελλάς.
Αχ, αχ, μις Ελλάς
τι ’ναι τούτα που τραβάς.
Σε ζηλεύει τώρα κι η δική μου
είναι να γελάς.

Είμαι δα κι εγώ αρραβωνιασμένος
σε μια γειτονιά, σε μια γειτονιά.
Κι ήθελα να παντρευτώ ο καημένος
με μια Μπουρναριά, με μια Μπουρναριά.

Αχ, αχ, μις Ελλάς
τώρα συ μου τα χαλνάς,
δεν παντρεύουμαι, μου λέει, ακόμα,
πω πω πω πω πω μπελάς.
Αχ, αχ, μις Ελλάς
τώρα συ μου τα χαλνάς,
θέλω να μπω στο Ντελίς, μου λέγει,
να ’βγω μις Ελλάς”.

[Γειά σου μις Ελλάς, γειά σου...
Γειά σου Πατρινοπούλα μου, γειά σου...]

-----------------------

“Η συμμετοχή του ποδογύρου εις τας εκλογάς”

Όπως προαναφέραμε στο βασικό κείμενο, την εποχή αυτή των πρώτων καλλιστείων ο Τύπος παρουσίαζε τους διαγωνισμούς ομορφιάς ως βήμα προόδου και εκσυγχρονισμού της ελληνικής κοινωνίας. Τι αντίφαση όμως: Οι ίδιες εφημερίδες που προβάλλουν και «εξυμνούν» το «ωραίο φύλο», οι ίδιες με άλλα άρθρα τους διακωμωδούν τις γυναικείες «απαιτήσεις» για πολιτικά δικαιώματα και δικαίωμα ψήφου.

Ενημερωτικά αναφέρουμε ότι πολιτικά δικαιώματα αναγνωρίστηκαν στις Ελληνίδες το 1934, αλλά με πολλούς περιορισμούς: Μόνο να εκλέγουν, όχι να εκλέγονται, μόνο για τις δημοτικές εκλογές, όχι για τις βουλευτικές, και μόνο για τις εγγράμματες άνω των 30 ετών. Οι γυναίκες συμμετείχαν επίσης στις εκλογές του 1944 που διεξήγαγε το ΕΑΜ στις απελευθερωμένες περιοχές. Πλήρη όμως πολιτικά δικαιώματα, εκλέγειν και εκλέγεσθαι, απέκτησαν με νόμο του 1952 και ψήφισαν για πρώτη φορά στις επαναληπτικές εκλογές που έγιναν το 1953 μόνο στη Θεσσαλονίκη.

Οι γυναικείες οργανώσεις διεκδικούσαν ίσα πολιτικά δικαιώματα από τα τέλη του 19ου αιώνα, όμως το αίτημά τους προσέκρουε στις αντιλήψεις της εποχής. Τη δεκαετία του 1920, όταν οι γυναίκες βγήκαν μαζικά στο χώρο της εργασίας, έγιναν και οι πρώτες σοβαρές συζητήσεις για το θέμα αυτό στη Βουλή των Ελλήνων (τo 1920, το 1922, το 1925, το 1929), όμως δεν απέδωσαν θετικό αποτέλεσμα. Αντιθέτως, κάθε φορά που το ζήτημα ερχόταν στο προσκήνιο του ενδιαφέροντος (με τις συζητήσεις στη Βουλή ή με τις γυναικείες αντιδράσεις), αναζωπυρώνονταν τα συντηρητικά αντανακλαστικά της ελληνικής κοινωνίας και στις εφημερίδες της εποχής δημοσιεύονταν διάφορα «επιχειρήματα» κατά των γυναικείων «απαιτήσεων», από ευτράπελα μέχρι και εξοργιστικά. Ας πάρουμε μιαν ιδέα:

Λίγες ημέρες μετά τις δημοτικές εκλογές της 25^ης Οκτωβρίου 1925, η εφημερίδα “Θάρρος” της Δράμας, που κυκλοφορούσε και στην Καβάλα, δημοσίευσε δήθεν επιστολή αναγνώστη, με την οποία “σχολιάζεται” το αίτημα των γυναικών για παροχή πολιτικών δικαιωμάτων:

«Φανταστείτε προς στιγμήν το θαυμάσιον θέαμα το οποίον θα μας παρουσίαζεν η συμμετοχή του ποδογύρου εις τας προχθεσινάς εκλογάς. Εάν οι κυβερνήται της χώρας ήσαν περισσότερον ευαίσθητοι, εις σημείον ώστε να ενέδιδον εις τας τρυφεράς εκκλήσεις των ηγετίδων του ελληνικού φεμινισμού, ασφαλώς τόσον η προεκλογική περίοδος όσον και η ημέρα των εκλογών θα μας εχάριζον απολαυστικότατα επεισόδια.

   Αναλογιστείτε προς στιγμήν την κάθοδον εις τον εκλογικόν αγώνα πέντε τουλάχιστον καθαρώς γυναικείων συνδυασμών, όλων των αποχρώσεων, τόσον της πολιτικής όσον και της μόδας. Εις αυτούς θα αντιπροσωπεύετο ολόκληρον το ωραίον φύλον της πόλεώς μας, από της διοπτροφορούσης λογίας δεσποινίδος μέχρι της κυρά Σταμάτως της συνοικίας μου.

Θα επλημμύριζον οι δρόμοι από υποψηφίους δημαρχίνες, παρεδρίνες και συμβουλατόρισες. Θελκτικά και στρουμπουλά δεσποινάρια θα διένειμον τα προγράμματα των υποψηφίων, σκορπίζοντα συγχρόνως μειδιάματα προς κάθε κατεύθυνσιν. Αι ωραίοι υποψήφιοι θα επεδείκνυον εις τους αγαθούς θνητούς του ασχήμου φύλου, μαζί με την ευγλωτίαν των και ό,τι μπορούσε να ενοχλήσει και την παροιμιώδη εγκράτειαν του οσίου Αντωνίου. Έτσι ο κάθε μουστακαλής ψηφοφόρος θα ψήφιζε τα γλυκύτερα μάτια, τις τορνευτότερες γάμπες και τα ωραιότερα σκέρτσα. Αντί δηλαδή δημοτικών εκλογών θα είχαμε τον πρωτοτυπότερον διαγωνισμόν καλλονής»!  

Καταγγελτικό πρωτοσέλιδο άρθρο για τις σουφραζέτες και τον αγώνα των γυναικών, Μακεδονία, Μάρτ. 1913

-----------------------

Η γυναικεία ψήφος είναι πράγμα επικίνδυνον…

Πιο ανόητο και εξοργιστικό είναι το δημοσίευμα αθηναϊκής εφημερίδας του Μαρτίου 1928, όπου ο συντάκτης αποκρούει με… επιστημονικά επιχειρήματα το αίτημα των γυναικών: «Ορισμένα τινά ελληνικά θήλεα αιτούν να δοθεί ψήφος εις τα γυναίκας. Σχετικώς με το ίδιον τούτο θέμα διαπρεπέστατος επιστήμων είχε άλλοτε αναπτύξει από του βήματος της Βουλής το επιστημονικώς πασίγνωστον άλλως τε γεγονός ότι παν θήλυ διατελεί εις ανισόρροπον και έξαλλον πνευματικήν κατάστασιν ωρισμένας ημέρας εκάστου μηνός. Επειδή εν τούτοις αι ημέραι αύται δεν συμπίπτουν ως προς όλα τα θήλεα, είναι αδύνατον να ευρεθεί ημέρα πνευματικής ισορροπίας και ψυχικής γαλήνης όλων των θηλέων, ώστε την ευτυχή εκείνην ημέρα να ορίζονται αι εκάστοτε εκλογαί. Η γυναικεία συνεπώς ψήφος είναι πράγμα επικίνδυνον, άρα αποκρουστέον»! 

Κυριάκος Λυκουρίνος – Μαρία Παπανικολάου