Η πειρατεία, το δουλεμπόριο και η αρχαιοκαπηλία στο λιμάνι της οθωμανικής Καβάλας (15ος - 19ος αι.). Μικρές αρχειακές μαρτυρίες

Η πειρατεία – το δουλεμπόριο – η αρχαιοκαπηλία*

Στo λιμάνι της Καβάλας δεν ανθούσε μόνο το εμπόριο, αλλά και άλλες “επικερδείς δραστηριότητες”, όπως η πειρατεία. Βασικοί λόγοι ήταν η θέση της πόλης πάνω στους χερσαίους και θαλάσσιους δρόμους του βορείου Αιγαίου, το ναυτικό της εμπόριο και οι αποθήκες του λιμανιού της.

Δημήτρη Θεοδωρίδη, “Αύγουστος Θεολογίτης. Ο Θάσιος πολιτικός”

Δημήτρη Θεοδωρίδη, “Αύγουστος Θεολογίτης. Ο Θάσιος πολιτικός”*

Το βιβλίο που παρουσιάζουμε σήμερα είναι μια πολιτική βιογραφία. Η βιογραφία -το δηλώνει άλλωστε και ο ίδιος ο όρος- είναι η αφήγηση της ζωής και του έργου ενός επιφανούς προσώπου, ενός πολιτικού, ενός επιστήμονα, ενός καλλιτέχνη, ενός αθλητή, ενός επαναστάτη, ακόμη κι ενός προσώπου της επικαιρότητας· ενός ανθρώπου εν πάση περιπτώσει που ξεχώρισε, διακρίθηκε σε κάποιον τομέα και διαδραμάτισε ένα σημαντικό ρόλο στο χώρο του και στην εποχή του.

Η παλιά εκκλησία της Παναγίας στην Καβάλα

Η παλιά εκκλησία της Παναγίας στην Καβάλα*

Στη θέση της σημερινής εκκλησίας της Παναγίας πρέπει να υπήρχε κατά την πρωτοβυζαντινή περίοδο κάποια παλαιοχριστιανική βασιλική και το 14^ο αιώνα το μονύδριο της Παναγίας της Καμμυτζιώτισσας, κτήμα της μονής Παντοκράτορος του Αγίου Όρους. Το τελευταίο φαίνεται ότι βρισκόταν σε λειτουργία και κατά τα πρώτα χρόνια της τουρκοκρατίας, άγνωστο μέχρι πότε ακριβώς.[1] Άγνωστος είναι και ο χρόνος της οικοδόμησης του κατοπινού, “μεταβυζαντινού” ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, ο οποίος κατεδαφίστηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1950.

Τα καλλιστεία στο Μεσοπόλεμο και η "Μις Καβάλλα", 1929-1930

“Μις Καβάλλα” στο Μεσοπόλεμο!  

Στην εκπνοή της δεκαετίας του 1920, σε μιαν Ελλάδα που προσπαθούσε να σταθεί στα πόδια της και να διαχειριστεί τις συνέπειες της μεγάλης Καταστροφής, έκαναν την εμφάνισή τους οι διαγωνισμοί ομορφιάς. Τα πρώτα ελληνικά καλλιστεία για την ανάδειξη της “Μις Ελλάς” έγιναν στην Αθήνα στις 20 Ιανουαρίου 1929 και στον απόηχο των εντυπώσεων ήρθε η Ένωση Συντακτών Θεσσαλονίκης να προκηρύξει το δικό της διαγωνισμό για την ανάδειξη της «Μις Μακεδονία - Θράκη 1929».

Ο τελικός θα γινόταν στη Θεσσαλονίκη το τελευταίο Σάββατο της Αποκριάς, 16 Μαρτίου, με τη συμμετοχή όλων των “μίσες” της Μακεδονίας και της Θράκης. Καλλιστεία λοιπόν σ’ όλες τις πρωτεύουσες των νομών, φυσικά και στην Καβάλα. Κινητοποιήθηκαν οι συντάκτες των δύο τοπικών εφημερίδων «Κήρυξ» και «Σημαία», μελέτησαν την εμπειρία των αθηναϊκών καλλιστείων και στις 15 Φεβρουαρίου δημοσίευσαν τη σχετική προκήρυξη:

Οι Καμάρες και το δίκτυο ύδρευσης στην πόλη της Καβάλας, 16ος - αρχές 20ού αιώνα

Οι Καμάρες και το δίκτυο ύδρευσης στην πόλη της Καβάλας, 16ος - αρχές 20ού αιώνα*

Το θέμα μας είναι το παλιό Υδραγωγείο της Καβάλας (οι Καμάρες) και το δίκτυο ύδρευσης της πόλης από τις αρχές του 16ου αιώνα μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Εξαρχής πρέπει να εξηγήσω ότι το αντικείμενο αυτό δεν εξετάζεται ως αυτόνομη (αρχαιολογική, μνημειακή, αρχιτεκτονική) οντότητα, αλλά σε συνδυασμό με τα δεδομένα της ιστορίας, όχι ως στοιχείο του χώρου αλλά ως στοιχείο του τόπου, του χώρου δηλ. μέσα στον οποίο κινούνται τα δρώντα υποκείμενα της ιστορίας. 

Το πιο αναγνωρίσιμο μνημείο της Καβάλας είναι το μεγάλο τοξωτό υδραγωγείο της, γνωστό με το όνομα «Καμάρες». Το εντυπωσιακό μνημείο έχει μήκος περίπου 280 μέτρα και μέγιστο ύψος 25 μέτρα, είναι κτισμένο από ντόπιο γρανίτη και πλίνθους, πατά σε 18 ογκώδη μεσόβαθρα («ποδαρικά») και φέρει διπλή και σε ορισμένα σημεία τριπλή σειρά επάλληλων τόξων.

Οι σημερινές Καμάρες είναι το τελευταίο τμήμα ενός τεράστιου υδραγωγείου της πρώτης οθωμανικής περιόδου. Στις αρχές του 16ου αιώνα η άνυδρη χερσόνησος της Καβάλας - Παναγίας υδροδοτήθηκε με τα νερά που πηγάζουν από την περιοχή της Παλιάς Καβάλας. Το νερό διοχετευόταν στην πόλη μέσω ενός κτιστού αγωγού μήκους εξίμισι χιλιομέτρων, ο οποίος σε όλο του το μήκος μέχρι την είσοδό του στην Καβάλα ήταν επίγειος και καλυπτόταν από ακανόνιστες πλάκες.

Οι “γενίτσαροι” και οι “ταλιμπάν” της Καβάλας: Οι σοφτάδες του Ιμαρέτ του Μεχμέτ Αλή

Οι “γενίτσαροι” και οι “ταλιμπάν” της Καβάλας: Οι σοφτάδες του Ιμαρέτ του Μεχμέτ Αλή

“Δεν αγνοεί το Υπουργείον ότι εν Καβάλλα υπάρχουσιν οι φανατικώτεροι Οθωμανοί, καθόσον τον φανατισμόν αυτών διέσωσαν έκπαλαι, διασωθέντων ενταύθα των σπουδαιοτέρων Γενιτσάρων κατά την καταστροφήν αυτών, παρά των οποίων και μετέλαβον τον κατά των χριστιανών μέγαν φανατισμόν των…” (Υποπρόξενος Αριστείδης Παπαδόπουλος προς Υπουργείο Εξωτερικών, Καβάλα 26-4-1876).

Μέχρι τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα επικρατούσε στην Καβάλα ένας παράδοξος “ιστορικός μύθος”, τόσο εδραιωμένος στη συλλογική συνείδηση, ώστε να αναπαράγεται ως ιστορικό δεδομένο (με εκφράσεις του τύπου: “όπως είναι γνωστό…”), και να καταγράφεται ακόμη και στην επίσημη προξενική αλληλογραφία! Σύμφωνα με το μύθο, όσοι από τους Γενίτσαρους είχαν διασωθεί μετά τη διάλυση του επίλεκτου αυτού σώματος και την εξόντωσή τους (το 1826), κατέφυγαν στην Καβάλα!

Ο Θάσιος καλόγηρος πάτερ Γυμνάσιος και τα βότανά του

Ο πάτερ Γυμνάσιος και τα βότανα*  

Ο πάτερ Γυμνάσιος, / καλόγερος άξιος, / επούλαγε βότανα / για κάθε αρρώστια, / μα ήξερε κι έλεγε / όλα τα ξόρκια.                                          

Άμπλαστρα πάρτε από μένa, / ευλογημένα και φτηνά, /ένα κοτόπουλο το ένα / ή φρέσκα αυγά σημερινά, /μα επειδής εγώ νηστεύω, /τα θέλω σαρακοστιανά"...

Χρόνια είχα ν’ ακούσω τον “Πάτερ Γυμνάσιο” και μου τον θύμισε προχτές η δημόσια ραδιοφωνία. Στα 1974 που κυκλοφόρησε ο «Θεσσαλικός κύκλος» του Γιάννη Μαρκόπουλου και του Κώστα Βίρβου (από τους ωραίους δίσκους που συντρόφευσαν τα φοιτητικά μας νιάτα), αγνοούσα την ιστορία του θρυλικού θάσιου καλόγερου και την ύπαρξή του ακόμη. Τον «ανακάλυψα» αργότερα, όταν με τις προσφυγικές μου αναζητήσεις άρχισα να σκαλίζω αρχεία, βιβλία, περιοδικά και εφημερίδες του 1920 και 1930. 

Ο Άγιος Νικόλαος της Καβάλας

Ο Άγιος Νικόλαος της Καβάλας*

Όταν μελετούμε το προσφυγικό φαινόμενο, στεκόμαστε κυρίως στα θέματα της στέγασης και της επαγγελματικής αποκατάστασης. Για τους ίδιους τους πρόσφυγες όμως σημαντικό ήταν και το ζήτημα της λατρείας. Στις δύσκολες περιστάσεις της ζωής η πίστη αποτελεί γερό στήριγμα και η ανάγκη εκτέλεσης των θρησκευτικών καθηκόντων γίνεται πιο έντονη. Όμως από το 1922 και μετά η εκπλήρωσή τους αντιμετώπιζε δυσκολίες.

Στα 1922 η Καβάλα διέθετε τέσσερις εκκλησίες –της Παναγίας, του Αγίου Ιωάννη, του Αγίου Αθανασίου και του Αγίου Παύλου– που κάλυπταν τις ανάγκες των 10-15.000 χριστιανών της πόλης, μονίμων κατοίκων και εποχιακών καπνεργατών. Με τον ερχομό των προσφύγων όμως ο χριστιανικός πληθυσμός εγγίζει τις 50.000 και γίνεται επιτακτική η ανάγκη για περισσότερους ναούς.

Μαριάνας Ευαγγέλου, Οστινάτο. Το μυθιστόρημα και η πολυεπίπεδη σχέση του με την τοπική ιστορία της Ανατολικής Μακεδονίας

Μαριάνας Ευαγγέλου, Οστινάτο. Το μυθιστόρημα και η πολυεπίπεδη σχέση του με την τοπική ιστορία της Ανατολικής Μακεδονίας

Παρουσίαση του Βιβλίου στην Καβάλα (Public, Δευτέρα 13 Νοεμβρίου 2017)

Το Οστινάτο της συμπολίτισσας Μαριάνας Ευαγγέλου είναι ένα φρέσκο και πολύ ενδιαφέρον μυθιστόρημα, που αφενός  παρουσιάζει λογοτεχνικές αρετές, ιδιαίτερα από την άποψη των αφηγηματικών τεχνικών, και αφετέρου συνομιλεί διαρκώς με την ιστορία. Επειδή κανένας από εμάς δεν είναι της σχολής “Όλα τα σφάζω, όλα τα μαχαιρώνω”, σκεφτήκαμε – τα είπαμε και τα συμφωνήσαμε – να δει ο καθένας μας το βιβλίο από την οπτική των ιδιαίτερων ενδιαφερόντων του. Η Γεωργία Τριανταφυλλίδου λοιπόν θα αναλάβει την κυρίως λογοτεχνική παρουσίαση του βιβλίου κι εγώ θα εξετάσω την πολυεπίπεδη σχέση του "Οστινάτο" με την τοπική ιστορία.

Θα  ξεκινήσουμε με λίγα κατατοπιστικά και πρώτα από τον τίτλο του βιβλίου. Διαβάζουμε στο oπισθόφυλλο: «Με τον όρο ostinato (από το λατινικό obstinatus = έμμονον) στη μουσική περιγράφεται η συνεχής επάνοδος ενός μοτίβου μέσα στη σύνθεση». Ο όρος χρησιμοποιείται και κυριολεκτικά, αφού η μουσική αποτελεί έναν από τους άξονες της μυθοπλασίας, χρησιμοποιείται όμως και μεταφορικά για να καταδείξει τις εμμονές της μνήμης, τις συνεχώς επανερχόμενες αναμνήσεις, μέσα από την οποία ανακαλείται και αναπλάθεται το παρελθόν τόσο του Μάριου, του κύριου ήρωα, όσο και της μαθήτριάς του της Άνας.