Στα 40
χρόνια της Μικρασιατικής Καταστροφής – μια προκήρυξη
(ανάρτηση στο FB, 10 Απριλίου 2022)*
Το Σεπτέμβριο του 1962 μια επιτροπή από εξέχουσες μορφές της πνευματικής ζωής του τόπου μας, ανθρώπους με προσφυγική καταγωγή*, απηύθυνε προκήρυξη προς τον προσφυγικό κόσμο με αφορμή τις επικείμενες εκδηλώσεις για τα 40 χρόνια της Μικρασιατικής Καταστροφής:
Από το
Οδεμήσιο στη Σμύρνη της Καταστροφής (Αύγ. 1922) - μαρτυρία μιας προσφυγοπούλας της Καβάλας
(ανάρτηση στο FB, 19 Απριλίου 2022)*
«Έτσι περνούσαν τα χρόνια [στο Οδεμήσιο] μέχρι που έγινε ο διωγμός. Το πώς μας πήρε η μανούλα μου τρία παιδιά, εμένα, τον Μανώλη και τον Γιώργο που ήταν βρέφος, ένας θεός το ξέρει. Ο πατέρας απουσίαζε, ο θείος Αξαρλής μας έριξε μέσα στο τρένο που ήταν από πάνω ανοιχτό και βγήκαμε στη Σμύρνη. Μαζευτήκαμε στην εκκλησία Αγία Φωτεινή, όπου μας έβαλαν φωτιά. Το πώς σωθήκαμε, ο θεός το ξέρει. […]
Από την
Μπάφρα στο Ορφανοτροφείο της Σύρου και μετά στην Καβάλα
(ανάρτηση στο FB, 27 Απριλίου 2022)*
«Μητέρα δε γνώρισα και τον πατέρα μου τον σκότωσαν οι
τσέτσες. Όταν λοιπόν μας σήκωσαν από την πατρίδα μας την Μπάφρα και μας
έστειλαν όλους στην εξορία, είμαστε η γιαγιά μου η Θωμαή, μια θεία μου, εγώ η
Άννα, που τότε ήμουν 7 χρονών, και η μικρή αδελφή μου η Αναστασία, 5 χρονών.
Στο δρόμο της εξορίας θέριζαν οι αρρώστιες. Πέθαναν κι η γιαγιά και η θεία, από τύφο και χολέρα, και μείναμε μόνα μας δυο κοριτσάκια. Όμως η Αναστασία δεν μπορούσε πια να περπατήσει. Μια γυναίκα έγραψε το όνομά της σ’ ένα χαρτί, της το έραψε στη μαντίλα που φορούσε και της είπε: “αν σε ρωτήσουν πώς σε λένε, θα τους δείξεις αυτό”. Την αφήσαμε στο δρόμο. Γυρνούσα πίσω να την κοιτώ, μέχρι που δεν την έβλεπα άλλο.
Ορφανά
Ελλήνων και Αρμενίων της Near East Relief στην Καβάλα
(ανάρτηση στο FB, 25 Απριλίου 2022)
Πρόσφυγες
από την Ανατολική Θράκη στην Καβάλα
(ανάρτηση στο FB, 23 Απριλίου 2022)*
«Μας πήραν φορτηγά πλοία ελληνικά. Είχανε κανονίσει πότε θα φύγει το ένα χωριό, πότε το άλλο. Εμείς οι Μυριοφτινοί φύγαμε τελευταίοι. […] Στα καράβια είμασταν ο ένας απάν’ στον άλλο. Όσοι χωρούσανε, τ’ αμπάρια γεμάτα και το κατάστρωμα γεμάτο. Εγώ θυμάμαι ότι καθόμουν στο κατάστρωμα. Το ταξίδι κράτησε γύρω στις δεκαοκτώ ώρες. Το πλοίο ήρθε εδώ στην Καβάλα.[…] Μας βγάζαν απ’ τα πλοία με βάρκες, μας παίρνανε με τα κάρα και μας πηγαίνανε στα καπνομάγαζα.
Πρόσφυγες στις
Καπναποθήκες της Καβάλας
(ανάρτηση στο FB, 14 Απριλίου 2022)*
Έγγραφο 1. “Η Πρεσβεία της Γαλλίας έχει την τιμή να
εκθέσει στον Υπουργό Εξωτερικών [της Ελλάδας] τα ακόλουθα γεγονότα: Πριν από
δύο χρόνια περίπου, ο κ. Kuffler, διευθυντής της Société des Tabacs d’ Orient
et d’ Outre-Mer στην Καβάλα, έθεσε δωρεάν στη διάθεση της τοπικής Επιτροπής
Περιθάλψεως Προσφύγων δύο καπναποθήκες της εταιρείας. Ευνόητο είναι ότι η αυτή
η παραχώρηση θα ήταν μικρής διάρκειας. Έκτοτε ο κ. Kuffler έχει επανειλημμένως
ζητήσει την εκκένωση των Αποθηκών, οι οποίες πλέον κατέχονται από ένα μικρό αριθμό
προσφύγων, όμως το αίτημά του δεν έχει ικανοποιηθεί.[…]
Από την Πέραμο της Κυζίκου στην Καβάλα
(ανάρτηση στο FB, 12 Απριλίου 2022)*
«Οι φλόγες και η σφαγή της Σμύρνης δεν άργησαν να απλωθούν ως την Προύσα και την Κύζικο. Και μια μέρα φτάνει στην Κωνσταντινούπολη ένα περαμιώτικο καΐκι, που ταξίδευε όλη την νύχτα με πανιά και με κουπιά, και ένα γράμμα τσαλακωμένο και ποτισμένο από τον ιδρώτα ήρθε στα χέρια του εμπόρου Γιάννη Δεσύλλα, ταμία του εν Κωνσταντινουπόλει Ανορθωτικού Συνδέσμου των Περαμίων. Το παραθέτουμε ολόκληρο:
Από τα χωριά του Σεμπίν Καραχισάρ στην Καβάλα και στον Αμυγδαλεώνα*
Φθάσαντες εις Κωνσταντινούπολιν επίστευαν ότι ετελείωσαν τα βάσανα και οι περιπέτειαί των και εδόξαζον τον Θεόν. Όμως άμα τη αφίξει των ενεκλείσθησαν εις τα στρατόπεδα του Σελιμιέ (την οποίαν δικαίως επωνόμασαν ελιουμιγιέ κισλασί, δηλ. τόπον θανάτου) λόγω του ότι καθ’ εκάστην εκ των εις αυτό συγκεντρωθέντων 13.500 προσφύγων εύρισκον τον θάνατον 70-80 άτομα ημερησίως.
Πριν 65 χρόνια… Η
δημιουργία της Κηπούπολης, 1957
(ανάρτηση στο FB,
2 Ιανουαρίου 2022)
Στις αρχές της δεκαετίας του 1950 η Κοινωνική Πρόνοια Καβάλας αρχίζει να υλοποιεί ένα ευρύ πρόγραμμα αυτοστέγασης για τις περίπου 800 “κακώς εστεγασμένες” προσφυγικές οικογένειες της Καβάλας*. Το πρόγραμμα περιλάμβανε παραχώρηση οικοπέδων 250-300 τ.μ. και δάνειο 16.000 - 34.500 δραχμών για την ανέγερση ιδιόκτητου σπιτιού.
Μαρτυρίες
για τους πρόσφυγες της Νέας Καρβάλης
(ανάρτηση
στο FB, 2 Ιουλίου 2021)
Μια
μαρτυρία για τη Νέα Καρβάλη (με αφορμή τη σημερινή συγκέντρωση διαμαρτυρίας της
Πρωτοβουλίας για την Προστασία του Περιβάλλοντος Ν. Καβάλας)
“Προτού
να έρθουμε στην Ελλάδα με την Ανταλλαγή, οι φερμένοι από την Πόλη Γκελβεριώτες
που βρίσκονταν στην Αθήνα έκαναν μια επιτροπή για την εγκατάστασή μας. Η
επιτροπή γύρισε σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, αυτά που ήταν προορισμένα για την
εγκατάσταση των προσφύγων, και διάλεξε μια τοποθεσία 10 χλμ. ανατολικά από την
Καβάλα. Ήταν άλλοτε τσιφλίκι του Σισμάνογλου (αυτουνού που έκανε το Σανατόριο)
και χάρισε το 1/5 στο Υπουργείο Γεωργίας και τα 4/5 στους πρόσφυγες από το
εσωτερικό της Μικράς Ασίας.
H 1η Οκτωβρίου της τράτας
(ανάρτηση στο FB, 1 Οκτωβρίου 2021)
«Η 1η Οκτωβρίου ήταν ξεχωριστή μέρα για
τους τρατάρηδες και τις οικογένειές τους, αφού μετά από μήνες αναγκαστικής
διακοπής άρχιζε πάλι η βασική αλιευτική δραστηριότητα των καϊκιών. Ήταν
σημαντική μέρα όμως και για την πόλη της Καβάλας, που παλιά “γιόρταζε” την
έξοδο των καϊκιών με μια λαϊκή εκδήλωση στην προκυμαία. Την παραμονή
συγκεντρώνονταν εκεί όλοι οι ψαράδες με τις οικογένειές τους, οι Αρχές του
τόπου, ο Δεσπότης που ευλογούσε τα καΐκια και πλήθος κόσμου.
Τα πορτραίτα των ηρώων του
1821
(ανάρτηση στο FB, 12 Mαρτίου 2021)
Τις οικείες μορφές των ηρώων του 1821 τις οφείλουμε σ’ ένα νεαρό Γερμανό,
τον υπολοχαγό και ερασιτέχνη ζωγράφο Καρλ Κράτσαϊζεν (Karl Krazeisen,
1794-1878). Ήρθε στην Ελλάδα το 1826, με μια ομάδα νεαρών συμπατριωτών του, για
να πολεμήσει στο πλευρό των επαναστατών. Βρέθηκε πολλές φορές στα πεδία των
μαχών (και στην πολιορκία της Ακρόπολης) και είδε αρκετούς συντρόφους του να
χάνουν τη ζωή τους. Στο περιθώριο του πολέμου ζωγράφιζε τοπία, καράβια,
φορεσιές, εικόνες από την καθημερινή ζωή κ.ά. Όμως τα σημαντικότερα έργα του
είναι τα πορτρέτα των ηρώων του 1821, που τους συνάντησε σε στρατόπεδα και στη
Γ΄ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου. Οι προσωπογραφίες φέρουν και την υπογραφή των
εικονιζόμενων, αφού ο ζωγράφος ήθελε να πιστοποιήσει την αυθεντικότητα των
έργων του.
Όταν επέστρεψε στη Βαυαρία λιθογράφησε τα σχέδιά του και τα εξέδωσε σε διάφορα λευκώματα. Σχεδόν έναν αιώνα αργότερα ο ζωγράφος Νικόλαος Γύζης, που ζούσε στο Μόναχο, έμαθε για τις λιθογραφίες, τις αναζήτησε και κατάλαβε ότι πρόκειται για εθνικό θησαυρό. Με δική του πρόταση τα έργα αγοράστηκαν το 1926 από την Εθνική Πινακοθήκη έναντι 200.000 δρχ. Σήμερα βρίσκονται στην αίθουσα “Ελευθέριος Βενιζέλος” του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου Αθηνών.
-=-=-=-=-=-=-=-=
Ρήγας Φεραίος (Βελεστίνο, 1757 – Βελιγράδι, 1798) - Αδαμάντιος Κοραής (Σμύρνη 1748 – Παρίσι,
1833)
(ανάρτηση στο FB, 19 Απριλίου 2021)
Ο
Ρήγας και ο Κοραής σηκώνουν όρθια την Ελλάδα. Στον πίνακα του Θεόφιλου και στη
χαλκογραφία απεικονίζεται αλληγορικά η συμβολή τους στην εθνική αφύπνιση των
Ελλήνων και στη εθνική μας παλιγγενεσία.
Με δύο μικρά αποσπάσματα από το “Θούριο” και το ”Άσμα Πολεμιστήριον”:
Ρήγα Φεραίου, “Θούριος” (1797)
[…]
Σ’ Ανατολή και Δύσι, και Νότον και Βοριά,
Για
την Πατρίδα όλοι, νάχωμεν μία καρδιά.
Στην
πίστιν του καθ’ ένας, ελεύθερος να ζη,
Στην
δόξαν του πολέμου, να τρέξωμεν μαζύ.
Βουλγάροι,
κι’ Αρβανήτες, Αρμένοι καὶ Ρωμιοί,
Αράπιδες
καὶ άσπροι, με μία κοινή ορμή. […]
Με
μία καρδιάν όλοι, μία γνώμην, μία ψυχή,
Κτυπάτε
του τυράννου την ρίζαν, να χαθή.
Ν’
ανάψωμεν μία φλόγα σε όλην την Τουρκιά,
Να
τρέξ’ από την Μπόσνα και ως την Αραπιά.[…]
Αδαμάντιου Κοραή, “Άσμα Πολεμιστήριον” (1800)
[…]
Eκδικήσεως η ώρα
Έφθασεν,
ω φίλοι, τώρα·
H
κοινή ΠATPIΣ φωνάζει,
Mε
τα δάκρυα μας κράζει:
“Tέκνα
μου, Γραικοί γενναίοι,
Δράμετ’
άνδρες τε και νέοι·
K’
είπατε μεγαλοφώνως,
Eίπατε
τ’ όλοι συμφώνως,
Aσπαζόμεν’
είς τον άλλον
M’
ενθουσιασμόν μεγάλον:
Έως
πότ’ η τυραννία;
ZHTΩ H EΛEYΘEPIA” […]
---
[...]
Bάσανα, μόχθους και πόνους,
Mάστιγας,
σφαγάς και φόνους,
Kαι
ξενιτευμόν Πατρίδος,
Στερευμόν
πάσης ελπίδος.
Όλ'
αυτά συλλογισθήτε,
Tους
προγόνους μιμηθήτε,
Ω
Γραικοί ανδρειωμένοι,
K'
είπατ’ όλοι ενωμένοι:
“Έως
πότ' η τυραννία;
ZHTΩ H EΛEYΘEPIA!”. […]
-=-=-=-=-=-=-=-=-=-
Οι εικόνες του Μακρυγιάννη
και του Ζωγράφου
(ανάρτηση στο FB, 22 Μαρτίου 2021)
Επειδή οι περισσότεροι Έλληνες δε θα μπορούσαν να διαβάσουν τα
“Απομνημονεύματά” του, αφού ήταν αγράμματοι, ο Μακρυγιάννης θέλησε να
συμπληρώσει το κείμενό του με εικόνες που θα αναφέρονταν σε σημαντικά γεγονότα
της Επανάστασης.
Προσέλαβε λοιπόν ένα ζωγράφο: “Έρχοντας εδώ εις Αθήνα πήρα ένα ζωγράφο
Φράγκο και τον είχα να μου φκιάση σε εικονογραφίες αυτούς τους πολέμους. Δεν
γνώριζα την γλώσσα του. Έφκιασε δυο τρεις δεν ήταν καλές· τον πλέρωσα κ’ έφυγε.
Αφού έδιωξα αυτόν τον ζωγράφο έστειλα κ’ έφεραν από την Σπάρτη έναν αγωνιστή,
Παναγιώτη Ζωγράφον τον έλεγαν· έφερα αυτόν και μιλήσαμεν και συμφωνήσαμεν το
κάθε κάδρον την τιμή του· κ’ έστειλε κι ήφερε και δυο του παιδιά· και τους είχα
εις το σπίτι μου όταν εργάζονταν. Κι αυτό άρχισε από το 1836 και τελείωσε τα
1839. Έπαιρνα τον ζωγράφο και βγαίναμεν εις τους λόφους και τόλεγα· Έτζι είναι
εκείνη η θέση, έτζι εκείνη· αυτός ο πόλεμος έτζι έγινε· αρχηγός ήταν των
Ελλήνων εκείνος, των Τούρκων εκείνος”.
Ο Ζωγράφος αποτύπωσε εικοσιπέντε εικόνες, την καθεμία σε πέντε αντίτυπα (το ένα σε ξύλο και τα τέσσερα σε χαρτί). Στο κάτω μέρος των έργων υπάρχει η λεπτομερής περιγραφή του γεγονότος από τον ίδιο τον Μακρυγιάννη. Τις ξύλινες επιφάνειες τις κράτησε ο στρατηγός κι από αυτές σήμερα διασώζονται οκτώ στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο. Από ένα αντίτυπο δώρισε στον Όθωνα και στους πρεσβευτές της Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας.
-=-=-=-=-=-=-=-=-
Οι εορτασμοί των εθνικών
επετείων
(ανάρτηση στο FB, 21 Μαρτίου 2021)
Οι εορτασμοί των εθνικών επετείων προωθούν την κοινή συλλογική μας μνήμη
και μ’ αυτό τον τρόπο σφυρηλατούν και ενδυναμώνουν την εθνική μας ταυτότητα. Το
περιεχόμενο του εορτασμού μεταβάλλεται ανάλογα με τις ιστορικές συνθήκες, αφού
οι κοινωνίες προσλαμβάνουν το παρελθόν σύμφωνα με τις ανάγκες του παρόντος και
τις προσδοκίες του μέλλοντος. Μπορούμε, για παράδειγμα, να κατανοήσουμε πόσο
διαφορετικά πράγματα θα σήμαινε ο εορτασμός του 1821 στα χρόνια της Κατοχής ή
την περίοδο των εθνικών οραμάτων της Μεγάλης Ιδέας.
Όπως μπορεί κανείς να “διαβάσει” στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων της 25ης Μαρτίου 1919 και 1921, το ηρωικό πνεύμα της εθνεγερσίας περνάει σε δεύτερη μοίρα και η επέτειος αποτελεί εργαλείο για την προβολή πολιτικών και κυβερνητικών θέσεων.
=-=-=-=-=-=-=-=
Οι ήρωες του 1821 στα
Κλασσικά Εικονογραφημένα
(ανάρτηση στο FB, 18 Μαρτίου 2021)
Τα “Κλασσικά Εικονογραφημένα”, αγαπημένα κόμικς που διαμόρφωσαν σε μεγάλο βαθμό τη νεανική μαζική κουλτούρα της μεταπολεμικής περιόδου, κυκλοφόρησαν το 1951 από τις εκδόσεις “Ατλαντίς” των Αφών Πεχλιβανίδη. Τον Οκτώβριο του 1953 εγκαινίασαν τη σειρά “Από τη Μυθολογία και την Ιστορία της Ελλάδος”, με θέματα και από την Επανάσταση του 1821. Πολλά τεύχη είναι αφιερωμένα στους ήρωες του αγώνα της Εθνεγερσίας και άλλα σε σημαντικά ιστορικά γεγονότα (Έξοδο του Μεσολογγίου, Χάνι της Γραβιάς, Χορό του Ζαλόγγου κ.ά.). Για τη σειρά αυτή εργάστηκαν γνωστοί συγγραφείς, σκιτσογράφοι και ζωγράφοι: Βασίλης Ρώτας, Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη, Μέντης Μποσταντζόγλου (Μποστ), Κώστας Γραμματόπουλος κ.ά.
=-=-=-=-=-=-=-=-=
Εκατονταετηρίδα 1830-1930
(σειρά γραμματοσήμων)
(ανάρτηση στο FB, 18 Μαρτίου 2021)
Ο προγραμματισμένος εορτασμός των 100 χρόνων από την Επανάσταση του 1821
δεν πραγματοποιήθηκε το 1921 εξ αιτίας των εκτάκτων συνθηκών της Μικρασιατικής
εκστρατείας. Μετατέθηκε για το 1930 και εκ των πραγμάτων η θεματική του
μετατοπίστηκε από την έναρξη της Επανάστασης στην ίδρυση του ανεξάρτητου
ελληνικού κράτους. Οι εορτασμοί για το ιδρυτικό γεγονός του ελληνικού κράτους
κράτησαν δύο εβδομάδες και περιλάμβαναν μια ποικιλία δραστηριοτήτων: Εκθέσεις,
θεατρικές και μουσικές παραστάσεις, αθλητικές εκδηλώσεις, ανεγέρσεις μουσείων
και μνημείων, εκδόσεις βιβλίων και λευκωμάτων, μεταλλίων και γραμματοσήμων. Στο
πλαίσιο αυτό εκδόθηκε η αναμνηστική σειρά της Εκατονταετηρίδας 1830-1930, μια
από τις ωραιότερες σειρές ελληνικών γραμματοσήμων.
Ορφανά από τη
Μικρά Ασία στην Καβάλα
(ανάρτηση στο FB,
15 Ιανουαρίου 2021)
Ορφανά παιδιά Ελλήνων και Αρμενίων της Μικράς Ασίας στο λιμάνι της Καβάλας
(1922-1923). Σε λίγο θα πατήσουν το χώμα της νέας πατρίδας τους…
Την επαύριον της Μικρασιατικής Καταστροφής χιλιάδες πρόσφυγες κατέκλυσαν την Καβάλα κι ανάμεσά τους πολλά ορφανά παιδιά. Στα τέλη Σεπτεμβρίου 1922 η πόλη δέχτηκε και “τα ορφανά της Σμύρνης” που μέχρι τότε φιλοξενούνταν στο μουσουλμανικό ορφανοτροφείο του Ισλαχανέ, στη Θεσσαλονίκη.
Με αφορμή τα… Rafale (τα αεροπλάνα… της Καβάλας, 1928)
(ανάρτηση στο FB,
16 Ιανουαρίου 2021)
Το καλοκαίρι του 1928 πραγματοποιήθηκε έρανος της Αεροπορικής Αμύνης (Α.Α.) στη βόρεια Ελλάδα και στα νησιά του Αιγαίου με σκοπό την ενίσχυση του αεροπορικού στόλου της χώρας. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Α.Α., ποσό μεγαλύτερο του ενός εκατομμυρίου συγκέντρωσαν οι εξής πόλεις και περιοχές: 5.000.000 η Καβάλα, 3.000.000 η Ξάνθη, από 2.000.000 η Λέσβος και η Δράμα, από 1.000.000 οι Σέρρες, η Ροδόπη, ο Έβρος, η Αλμωπία κ.ά. Κάθε αεροπλάνο (τύπου Breguet 19, γαλλικής κατασκευής, αναγνωριστικό – βομβαρδιστικό με δύο πυροβόλα) κόστιζε περίπου ένα εκατομμύριο δραχμές, άρα η εισφορά της πόλη μας ισοδυναμούσε με πέντε αεροπλάνα.
Έρχονται οι Βλάχοι!
(ανάρτηση στο FB, 30 Ιανουαρίου 2021)
“Ολόκληρη η περιοχή του Παγγαίου [είναι] τελείως κατεστραμμένη. Πέντε χιλιάδες [άνθρωποι] σε 35 χωριά είναι πλήρως εξαρτημένοι από την αμερικανική βοήθεια έως την επόμενη συγκομιδή, αλλά δεν υπάρχουν ζώα εργασίας, εργαλεία ή σπόροι για να προετοιμαστεί η επόμενη σοδειά” (τηλεγράφημα του Edward Capps, επικεφαλής της αποστολής του Αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού στην Ελλάδα, 12 Δεκ. 1918).
Ο εορτασμός της Εκατονταετηρίδας 1830-1930 στην Καβάλα
(ανάρτηση στο FB, 24 Μαΐου 2021)
Ο εορτασμός των 100 χρόνων από την Επανάσταση του 1821 δεν πραγματοποιήθηκε το 1921, εξ αιτίας των επιπλοκών της Μικρασιατικής εκστρατείας, αλλά μετατέθηκε για το 1930. Στην Καβάλα από τα τέλη της δεκαετίας του 1920 βαριά έπεφτε η σκιά της καπνικής κρίσης και της ανεργίας. Σύμφωνα με δημοσιεύματα της εποχής, ο κόσμος ήταν προβληματισμένος και ανήσυχος και αυτό περιόριζε τη διάθεσή του για τις επικείμενες εκδηλώσεις.
Ένας δημοσιογράφος (Παντελής Καψής) στην Καβάλα των προσφύγων,
1926
(ανάρτηση στο FB, 30 Μαΐου 2021)
Σαν σήμερα πριν από 95 χρόνια - Στα τέλη Μαΐου 1926 ήρθε στην Καβάλα (μαζί με άλλους δημοσιογράφους που ακολουθούσαν τον περιοδεύοντα Γενικό Διοικητή Μακεδονίας και Θράκης) ο Παντελής Καψής, γνωστός εκδότης και δημοσιογράφος της Σμύρνης και μετά το 1922 των Αθηνών. Από το ύψωμα του σημερινού Αγίου Σίλα θαυμάζει την Καβάλα, “αναπαυομένην νωχελώς σαν οδαλίσκη Αιγυπτία μόλις εξελθούσα του λουτρού”. Ένα μικρό απόσπασμα από την ανταπόκρισή του:
Το περιαστικό δάσος της Καβάλας
(ανάρτηση στο FB, 4 Αυγούστου 2021)
Σχεδόν μέχρι τον Πόλεμο του '40, κάθε καλοκαίρι οι τοπικές εφημερίδες διεκτραγωδούσαν “το καμίνι της Καβάλας”, αναφέροντας θερμοκρασίες 45 και 47 βαθμών μέσα στην πόλη. Παρόμοιες ήταν οι παρατηρήσεις των κατά καιρούς επισκεπτών: «Η Καβάλα έχει βαρύ κλίμα, αν και παραθαλάσσια πόλη. Ειδικά το καλοκαίρι που πυρώνουν τα βράχια, η ζωή των ανθρώπων γίνεται κόλαση», έγραφε το 1667 ο Εβλιγιά Τσελεμπή.
Ορφανοτροφείο
Καβάλας, 1920
(ανάρτηση στο FB, 14 Απριλίου 2018)
Το Ορφανοτροφείο Καβάλας ιδρύθηκε τον Απρίλιο του 1917
από μία ομάδα γυναικών της πόλης προκειμένου να περισυλλέξει και να περιθάλψει
τα απροστάτευτα παιδιά των θυμάτων της λιμοκτονίας (στα δύο χρόνια της
βουλγαρικής κατοχής, Σεπτ. 1916 – Σεπτ. 1918, η Καβάλα μέτρησε 14.000 θανάτους,
κυρίως από πείνα). Τον Οκτώβριο του 1918, λίγες ημέρες μετά την απελευθέρωση,
έρχεται στην πόλη εκπρόσωπος του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού και καταγράφει τις
πληροφορίες της προέδρου του
ιδρύματος Ελένης Οικιάδου:
Τo Ορφανοτροφείο ιδρύθηκε στις 25-4-1917 και
από την αρχή στέγασε 450 παιδιά. Τον πρώτο κιόλας μήνα χάθηκαν 62 ορφανά από
ασιτία. Όταν ζητήθηκαν τρόφιμα από τον στρατηγό Πετρώφ, αυτός πρότεινε να
αποσταλούν τα παιδιά στη Δράμα, γιατί εκεί θα μπορούσαν κάπως να τραφούν. Έτσι
112 απεστάλησαν στη Δράμα. Όμως 25 από τα μεγαλύτερα κορίτσια προωθήθηκαν
αυθαίρετα στη Βουλγαρία και η τύχη τους αγνοείται [αναζητήθηκαν στη συνέχεια
και τα περισσότερα βρέθηκαν το 1919 και το 1920]. Οι κυρίες του ιδρύματος
απευθύνθηκαν για τρόφιμα και στον φρούραρχο της Καβάλας. Ο κτηνώδης Αγγέλωφ
(επίτιμος πρόεδρος του Ορφανοτροφείου!), απάντησε: “Καλύτερα να ψοφήσουν εδώ,
παρά στους δρόμους”! Από τα 278 παιδιά που έμειναν στην Καβάλα μόνο 56
βρίσκονται τώρα (Οκτ. 1918) εν ζωή.
Τον Αύγουστο του 1919 ιδρύθηκε το “Εθνικόν Ίδρυμα
Περιθάλψεως και μορφώσεως ορφανών και απόρων Ανατολικής Μακεδονίας”, που
περιλάμβανε ορφανοτροφεία και οικοτροφεία σε Δράμα, Σέρρες, Σιδηρόκαστρο, Πράβι
και Καβάλα (το θέμα των απαχθέντων ανηλίκων και των ορφανών παιδιών της Ανατ.
Μακεδονίας, 1916-1920, θα το παρουσιάσω στο προσεχές συνέδριο της Δράμας: "Η
Δράμα και η περιοχή της κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο: ενσωμάτωση, δεύτερη
κατοχή, ανασυγκρότηση", Δράμα, 16-18 Νοεμβρίου 2018).
“Γιατί
κάψαμε τη Σμύρνη;” (1922)
(ανάρτηση στο FB, 29 Απριλίου 2018)
Παρά τη χθεσινή δήλωση του Ερντογάν (“τη Σμύρνη την
έκαψαν οι Έλληνες στρατιώτες την ώρα που υποχωρούσαν”), πολλοί Τούρκοι
ιστορικοί και συγγραφείς δέχονται ότι η πυρπόληση της Σμύρνης υπήρξε μια
σκόπιμη και συνειδητή πράξη των κεμαλικών, που αποσκοπούσε στην εξόντωση των
ελληνικών κοινοτήτων και στην πλήρη εκδίωξη των ελληνικών πληθυσμών από τη
Σμύρνη και όλη τη Μικρά Ασία.
Η αποδοχή της τουρκικής ευθύνης βασίζεται εν πολλοίς στη
άμεση ομολογία του Falih Rifki Atay (1894-1971),
διανοούμενου, δημοσιογράφου και διακεκριμένου στελέχους του κεμαλικού
εθνικιστικού κινήματος. Ο Falih Rifki Atay υπήρξε αυτόπτης μάρτυς
της φωτιάς, αφού ο ίδιος ο Κεμάλ του είχε ζητήσει να βρίσκεται εκείνες τις
μέρες στην πόλη για να ιστορήσει τη θριαμβική είσοδο των νικητών. Σχεδόν
σαράντα χρόνια μετά (ο Κεμάλ δεν ήταν πια εν ζωή και ο ίδιος είχε αποσυρθεί από
την ενεργό πολιτική) αποφάσισε να δημοσιεύσει τις αναμνήσεις και τις σημειώσεις
του. Στο βιβλίο του "Çankaya"
(1η έκδ. 1961) περιγράφει την καταστροφή της πόλης, ονοματίζει τους ενόχους
(κυρίως τον Νουρεντίν Πασά) και προχωράει σ’ ένα τολμηρό ερώτημα, που δεν είχε
τεθεί μέχρι τότε από κανένα Τούρκο συγγραφέα: “Γιατί κάψαμε τη Σμύρνη”; Η
απάντησή του είναι κυνική και ειλικρινής:
“Γιατί κάψαμε τη Σμύρνη; Γιατί φοβηθήκαμε ότι αν έμεναν
τα κτήρια στη θέση τους, δεν θα μπορούσαμε να απαλλαγούμε από τις μειονότητες…
Όταν εξορίζονταν κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οι Αρμένιοι, καίγαμε όλες τις
κατοικημένες περιοχές, γιατί είχαμε αυτόν ακριβώς το φόβο. Αυτό δεν σχετίζεται
μόνο με τη διάθεση για καταστροφή. Υπάρχει και κάποιο αίσθημα κατωτερότητας
μέσα του. Θεωρούσαμε ότι το καθετί που έμοιαζε με Ευρώπη ήταν μοιραίο να
παραμείνει χριστιανικό και ξένο, γι’ αυτό και εμείς έπρεπε να το αποβάλουμε”
(το επίμαχο απόσπασμα περιλαμβάνεται στην πρώτη έκδοση του βιβλίου, στις επόμενες
όμως απαλείφεται).
Περισσότερα στο http://lykourinos-kavala.blogspot.gr/2018/04/blog-post.html