Η πειρατεία, το δουλεμπόριο και η αρχαιοκαπηλία στο λιμάνι της οθωμανικής Καβάλας (15ος - 19ος αι.). Μικρές αρχειακές μαρτυρίες

Η πειρατεία – το δουλεμπόριο – η αρχαιοκαπηλία*

Στo λιμάνι της Καβάλας δεν ανθούσε μόνο το εμπόριο, αλλά και άλλες “επικερδείς δραστηριότητες”, όπως η πειρατεία. Βασικοί λόγοι ήταν η θέση της πόλης πάνω στους χερσαίους και θαλάσσιους δρόμους του βορείου Αιγαίου, το ναυτικό της εμπόριο και οι αποθήκες του λιμανιού της.

Δημήτρη Θεοδωρίδη, “Αύγουστος Θεολογίτης. Ο Θάσιος πολιτικός”

Δημήτρη Θεοδωρίδη, “Αύγουστος Θεολογίτης. Ο Θάσιος πολιτικός”*

Το βιβλίο που παρουσιάζουμε σήμερα είναι μια πολιτική βιογραφία. Η βιογραφία -το δηλώνει άλλωστε και ο ίδιος ο όρος- είναι η αφήγηση της ζωής και του έργου ενός επιφανούς προσώπου, ενός πολιτικού, ενός επιστήμονα, ενός καλλιτέχνη, ενός αθλητή, ενός επαναστάτη, ακόμη κι ενός προσώπου της επικαιρότητας· ενός ανθρώπου εν πάση περιπτώσει που ξεχώρισε, διακρίθηκε σε κάποιον τομέα και διαδραμάτισε ένα σημαντικό ρόλο στο χώρο του και στην εποχή του.

Η παλιά εκκλησία της Παναγίας στην Καβάλα

Η παλιά εκκλησία της Παναγίας στην Καβάλα*

Στη θέση της σημερινής εκκλησίας της Παναγίας πρέπει να υπήρχε κατά την πρωτοβυζαντινή περίοδο κάποια παλαιοχριστιανική βασιλική και το 14^ο αιώνα το μονύδριο της Παναγίας της Καμμυτζιώτισσας, κτήμα της μονής Παντοκράτορος του Αγίου Όρους. Το τελευταίο φαίνεται ότι βρισκόταν σε λειτουργία και κατά τα πρώτα χρόνια της τουρκοκρατίας, άγνωστο μέχρι πότε ακριβώς.[1] Άγνωστος είναι και ο χρόνος της οικοδόμησης του κατοπινού, “μεταβυζαντινού” ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, ο οποίος κατεδαφίστηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1950.

Τα καλλιστεία στο Μεσοπόλεμο και η "Μις Καβάλλα", 1929-1930

“Μις Καβάλλα” στο Μεσοπόλεμο!  

Στην εκπνοή της δεκαετίας του 1920, σε μιαν Ελλάδα που προσπαθούσε να σταθεί στα πόδια της και να διαχειριστεί τις συνέπειες της μεγάλης Καταστροφής, έκαναν την εμφάνισή τους οι διαγωνισμοί ομορφιάς. Τα πρώτα ελληνικά καλλιστεία για την ανάδειξη της “Μις Ελλάς” έγιναν στην Αθήνα στις 20 Ιανουαρίου 1929 και στον απόηχο των εντυπώσεων ήρθε η Ένωση Συντακτών Θεσσαλονίκης να προκηρύξει το δικό της διαγωνισμό για την ανάδειξη της «Μις Μακεδονία - Θράκη 1929».

Ο τελικός θα γινόταν στη Θεσσαλονίκη το τελευταίο Σάββατο της Αποκριάς, 16 Μαρτίου, με τη συμμετοχή όλων των “μίσες” της Μακεδονίας και της Θράκης. Καλλιστεία λοιπόν σ’ όλες τις πρωτεύουσες των νομών, φυσικά και στην Καβάλα. Κινητοποιήθηκαν οι συντάκτες των δύο τοπικών εφημερίδων «Κήρυξ» και «Σημαία», μελέτησαν την εμπειρία των αθηναϊκών καλλιστείων και στις 15 Φεβρουαρίου δημοσίευσαν τη σχετική προκήρυξη:

Οι Καμάρες και το δίκτυο ύδρευσης στην πόλη της Καβάλας, 16ος - αρχές 20ού αιώνα

Οι Καμάρες και το δίκτυο ύδρευσης στην πόλη της Καβάλας, 16ος - αρχές 20ού αιώνα*

Το θέμα μας είναι το παλιό Υδραγωγείο της Καβάλας (οι Καμάρες) και το δίκτυο ύδρευσης της πόλης από τις αρχές του 16ου αιώνα μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Εξαρχής πρέπει να εξηγήσω ότι το αντικείμενο αυτό δεν εξετάζεται ως αυτόνομη (αρχαιολογική, μνημειακή, αρχιτεκτονική) οντότητα, αλλά σε συνδυασμό με τα δεδομένα της ιστορίας, όχι ως στοιχείο του χώρου αλλά ως στοιχείο του τόπου, του χώρου δηλ. μέσα στον οποίο κινούνται τα δρώντα υποκείμενα της ιστορίας. 

Το πιο αναγνωρίσιμο μνημείο της Καβάλας είναι το μεγάλο τοξωτό υδραγωγείο της, γνωστό με το όνομα «Καμάρες». Το εντυπωσιακό μνημείο έχει μήκος περίπου 280 μέτρα και μέγιστο ύψος 25 μέτρα, είναι κτισμένο από ντόπιο γρανίτη και πλίνθους, πατά σε 18 ογκώδη μεσόβαθρα («ποδαρικά») και φέρει διπλή και σε ορισμένα σημεία τριπλή σειρά επάλληλων τόξων.

Οι σημερινές Καμάρες είναι το τελευταίο τμήμα ενός τεράστιου υδραγωγείου της πρώτης οθωμανικής περιόδου. Στις αρχές του 16ου αιώνα η άνυδρη χερσόνησος της Καβάλας - Παναγίας υδροδοτήθηκε με τα νερά που πηγάζουν από την περιοχή της Παλιάς Καβάλας. Το νερό διοχετευόταν στην πόλη μέσω ενός κτιστού αγωγού μήκους εξίμισι χιλιομέτρων, ο οποίος σε όλο του το μήκος μέχρι την είσοδό του στην Καβάλα ήταν επίγειος και καλυπτόταν από ακανόνιστες πλάκες.

Οι “γενίτσαροι” και οι “ταλιμπάν” της Καβάλας: Οι σοφτάδες του Ιμαρέτ του Μεχμέτ Αλή

Οι “γενίτσαροι” και οι “ταλιμπάν” της Καβάλας: Οι σοφτάδες του Ιμαρέτ του Μεχμέτ Αλή

“Δεν αγνοεί το Υπουργείον ότι εν Καβάλλα υπάρχουσιν οι φανατικώτεροι Οθωμανοί, καθόσον τον φανατισμόν αυτών διέσωσαν έκπαλαι, διασωθέντων ενταύθα των σπουδαιοτέρων Γενιτσάρων κατά την καταστροφήν αυτών, παρά των οποίων και μετέλαβον τον κατά των χριστιανών μέγαν φανατισμόν των…” (Υποπρόξενος Αριστείδης Παπαδόπουλος προς Υπουργείο Εξωτερικών, Καβάλα 26-4-1876).

Μέχρι τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα επικρατούσε στην Καβάλα ένας παράδοξος “ιστορικός μύθος”, τόσο εδραιωμένος στη συλλογική συνείδηση, ώστε να αναπαράγεται ως ιστορικό δεδομένο (με εκφράσεις του τύπου: “όπως είναι γνωστό…”), και να καταγράφεται ακόμη και στην επίσημη προξενική αλληλογραφία! Σύμφωνα με το μύθο, όσοι από τους Γενίτσαρους είχαν διασωθεί μετά τη διάλυση του επίλεκτου αυτού σώματος και την εξόντωσή τους (το 1826), κατέφυγαν στην Καβάλα!

Ο Θάσιος καλόγηρος πάτερ Γυμνάσιος και τα βότανά του

Ο πάτερ Γυμνάσιος και τα βότανα*  

Ο πάτερ Γυμνάσιος, / καλόγερος άξιος, / επούλαγε βότανα / για κάθε αρρώστια, / μα ήξερε κι έλεγε / όλα τα ξόρκια.                                          

Άμπλαστρα πάρτε από μένa, / ευλογημένα και φτηνά, /ένα κοτόπουλο το ένα / ή φρέσκα αυγά σημερινά, /μα επειδής εγώ νηστεύω, /τα θέλω σαρακοστιανά"...

Χρόνια είχα ν’ ακούσω τον “Πάτερ Γυμνάσιο” και μου τον θύμισε προχτές η δημόσια ραδιοφωνία. Στα 1974 που κυκλοφόρησε ο «Θεσσαλικός κύκλος» του Γιάννη Μαρκόπουλου και του Κώστα Βίρβου (από τους ωραίους δίσκους που συντρόφευσαν τα φοιτητικά μας νιάτα), αγνοούσα την ιστορία του θρυλικού θάσιου καλόγερου και την ύπαρξή του ακόμη. Τον «ανακάλυψα» αργότερα, όταν με τις προσφυγικές μου αναζητήσεις άρχισα να σκαλίζω αρχεία, βιβλία, περιοδικά και εφημερίδες του 1920 και 1930. 

Ο Άγιος Νικόλαος της Καβάλας

Ο Άγιος Νικόλαος της Καβάλας*

Όταν μελετούμε το προσφυγικό φαινόμενο, στεκόμαστε κυρίως στα θέματα της στέγασης και της επαγγελματικής αποκατάστασης. Για τους ίδιους τους πρόσφυγες όμως σημαντικό ήταν και το ζήτημα της λατρείας. Στις δύσκολες περιστάσεις της ζωής η πίστη αποτελεί γερό στήριγμα και η ανάγκη εκτέλεσης των θρησκευτικών καθηκόντων γίνεται πιο έντονη. Όμως από το 1922 και μετά η εκπλήρωσή τους αντιμετώπιζε δυσκολίες.

Στα 1922 η Καβάλα διέθετε τέσσερις εκκλησίες –της Παναγίας, του Αγίου Ιωάννη, του Αγίου Αθανασίου και του Αγίου Παύλου– που κάλυπταν τις ανάγκες των 10-15.000 χριστιανών της πόλης, μονίμων κατοίκων και εποχιακών καπνεργατών. Με τον ερχομό των προσφύγων όμως ο χριστιανικός πληθυσμός εγγίζει τις 50.000 και γίνεται επιτακτική η ανάγκη για περισσότερους ναούς.

Μαριάνας Ευαγγέλου, Οστινάτο. Το μυθιστόρημα και η πολυεπίπεδη σχέση του με την τοπική ιστορία της Ανατολικής Μακεδονίας

Μαριάνας Ευαγγέλου, Οστινάτο. Το μυθιστόρημα και η πολυεπίπεδη σχέση του με την τοπική ιστορία της Ανατολικής Μακεδονίας

Παρουσίαση του Βιβλίου στην Καβάλα (Public, Δευτέρα 13 Νοεμβρίου 2017)

Το Οστινάτο της συμπολίτισσας Μαριάνας Ευαγγέλου είναι ένα φρέσκο και πολύ ενδιαφέρον μυθιστόρημα, που αφενός  παρουσιάζει λογοτεχνικές αρετές, ιδιαίτερα από την άποψη των αφηγηματικών τεχνικών, και αφετέρου συνομιλεί διαρκώς με την ιστορία. Επειδή κανένας από εμάς δεν είναι της σχολής “Όλα τα σφάζω, όλα τα μαχαιρώνω”, σκεφτήκαμε – τα είπαμε και τα συμφωνήσαμε – να δει ο καθένας μας το βιβλίο από την οπτική των ιδιαίτερων ενδιαφερόντων του. Η Γεωργία Τριανταφυλλίδου λοιπόν θα αναλάβει την κυρίως λογοτεχνική παρουσίαση του βιβλίου κι εγώ θα εξετάσω την πολυεπίπεδη σχέση του "Οστινάτο" με την τοπική ιστορία.

Θα  ξεκινήσουμε με λίγα κατατοπιστικά και πρώτα από τον τίτλο του βιβλίου. Διαβάζουμε στο oπισθόφυλλο: «Με τον όρο ostinato (από το λατινικό obstinatus = έμμονον) στη μουσική περιγράφεται η συνεχής επάνοδος ενός μοτίβου μέσα στη σύνθεση». Ο όρος χρησιμοποιείται και κυριολεκτικά, αφού η μουσική αποτελεί έναν από τους άξονες της μυθοπλασίας, χρησιμοποιείται όμως και μεταφορικά για να καταδείξει τις εμμονές της μνήμης, τις συνεχώς επανερχόμενες αναμνήσεις, μέσα από την οποία ανακαλείται και αναπλάθεται το παρελθόν τόσο του Μάριου, του κύριου ήρωα, όσο και της μαθήτριάς του της Άνας.

Τα Σεπτεμβριανά στη Σμύρνη (6-7 Σεπτ. 1955) και μια τουρκική συγγνώμη

Τα Σεπτεμβριανά στη Σμύρνη (6-7 Σεπτ. 1955) και μια τουρκική συγγνώμη*

Το ανθελληνικό πογκρόμ των Σεπτεμβριανών του 1955 είχε μεν ως στόχο τον ακμαίο ελληνισμό της Πόλης, δεν άφησε όμως αλώβητη και τη μικρή κοινότητα των Ελλήνων της Σμύρνης. Στις 6-7 Σεπτεμβρίου 1955 ο τουρκικός όχλος έστρεψε τη μανία του σε ό,τι ήταν ελληνικό: Κατέστρεψε το εκκλησάκι της Αγίας Φωτεινής της Σμύρνης, που λειτουργούσε στο στρατηγείο του Ν.Α.Τ.Ο. για τις ανάγκες των Ελλήνων αξιωματικών. Λεηλάτησε τα σπίτια των στρατιωτικών, κατέστρεψε τα αυτοκίνητά τους και προπηλάκισε αρκετούς από αυτούς και μέλη των οικογενειών τους. Επιτέθηκε στο ελληνικό περίπτερο στην Διεθνή Έκθεση της Σμύρνης και έκαψε την ελληνική σημαία. Τέλος πυρπόλησε το μισθωμένο κτήριο που χρησιμοποιούσε το ελληνικό κράτος ως προξενικό κατάστημα.

Τα “Σεπτεμβριανά” στην Πόλη (6-7 Σεπτ. 1955) – Μια μαρτυρία

Τα “Σεπτεμβριανά” στην Πόλη – Μια μαρτυρία*

Μετά τη Συνθήκη της Λωζάννης (1923) το νέο τουρκικό κράτος έθεσε ως βασικό στόχο του τον εκτουρκισμό όλων των τομέων της ζωής, κυρίως της οικονομίας και της παιδείας. Αυτή η εθνικιστική πολιτική σηματοδοτήθηκε με το σύνθημα “η Τουρκία για τους Τούρκους” και υλοποιήθηκε με την εχθρική αντιμετώπιση των μειονοτικών πληθυσμών: Ελλήνων, Αρμενίων και Εβραίων. Έτσι, παρά τις προβλέψεις της Συνθήκης της Λωζάνης για σεβασμό των μειονοτικών δικαιωμάτων και παρά τη βελτίωση των ελληνοτουρκικών σχέσεων (με την προσέγγιση Βενιζέλου – Ατατούρκ και την υπογραφή του ελληνοτουρκικού συμφώνου φιλίας το 1930), άρχισε για την ελληνική μειονότητα της Πόλης ένα χρονικό αλλεπάλληλων καταπιέσεων, αποκλεισμών και διακρίσεων, που κορυφώθηκαν με τα επαχθή μέτρα της περιόδου του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου: το μέτρο της “επιστράτευσης των 20 ηλικιών” του 1941 και αμέσως μετά το “βαρλίκι” (“Varlık Vergisi”, “Φόρο Περιουσίας”) του 1942-43.[1]. Τα μέτρα αυτά έπληξαν καίρια την ελληνική και τις άλλες μειονότητες, δεν πέτυχαν όμως τον αντικειμενικό τους σκοπό: να τις “εξαφανίσουν” από την αγορά και να καταστήσουν κυρίαρχο το μουσουλμανικό στοιχείο στην οικονομία του τουρκικού κράτους. Ο τουρκικός εθνικισμός θα επανερχόταν δριμύτερος με τα “Σεπτεμβριανά” του 1955, που αποτέλεσαν την πιο ακραία και βίαιη εκδήλωση της ανθελληνικής πολιτικής που εφαρμόστηκε από την ίδρυση του σύγχρονου τουρκικού κράτους.

26 Ιουλίου 1915, “πάνδημον συλλαλητήριον” για τη “θυσία της Καβάλλας”

26 Ιουλίου 1915, “πάνδημον συλλαλητήριον” για τη “θυσία της Καβάλλας” 

“Οι Έλληνες, οι Τούρκοι και οι Ισραηλίται της επαρχίας Καβάλλας συνελθόντες εις πάνδημον συλλαλητήριον σήμερον επί τη ειδήσει της υπό των Δυνάμεων της Συνεννοήσεως ζητηθείσης παραχωρήσεως αυτής εις τους Βουλγάρους, διαμαρτυρόμεθα εντονότατα εν ονόματι του πολιτισμού και της αρχής των εθνικοτήτων δι’ άδικον παραχώρησιν των Ελληνικοτάτων μερών, εις α ούτε υπάρχει, ούτε υπήρξε ποτέ Βούλγαρος κάτοικος.

“Οι άνδρες στην τόγκα” - Η εξέγερση των καπνεργατών της Καβάλας τον Ιούλιο του 1933

“Οι άνδρες στην τόγκα” - Η εξέγερση των καπνεργατών της Καβάλας τον Ιούλιο του 1933

Μια από πιο λαμπρές σελίδες στην ιστορία του εργατικού κινήματος της Καβάλας αποτελεί η εξέγερση των καπνεργατών τον Ιούλιο του 1933. Τα γεγονότα είναι σε γενικές γραμμές γνωστά: Στις 20 Ιουλίου η καπνεμπορική επιχείρηση Μπενβενίστε ανακοίνωσε ξαφνικά την απόλυση όλων των ανδρών καπνεργατών! Έχοντας αποφασίσει να εισαγάγει το σύστημα της “τόγκας”, της απλουστευμένης επεξεργασίας των καπνών, θα χρησιμοποιούσε μόνο γυναίκες, που είχαν χαμηλότερο μεροκάματο! Αμέσως οι καπνεργάτες κατέλαβαν τις αποθήκες, οι δυνάμεις καταστολής απέκλεισαν τα εργοστάσια, ο απεργιακός αναβρασμός εξαπλώθηκε σ’ όλους τους κλάδους και η πόλη έγινε πεδίο καθημερινών διαδηλώσεων και βίαιων συγκρούσεων. Όλη η Καβάλα τάχθηκε με το μέρος των καπνεργατών και οι Αρχές υποχρεώθηκαν να αναζητήσουν συμβιβαστικές λύσεις.

Η Αρχαιολογική Υπηρεσία και το έργο της στην Καβάλα από τη δεκαετία του 1930 μέχρι τις μέρες μας

Η Αρχαιολογική Υπηρεσία στην Καβάλα*

Μία από τις βασικές μέριμνες του νεοσύστατου ελληνικού κράτους ήταν προστασία και η ανάδειξη των αρχαιοτήτων. Για το σκοπό αυτό ιδρύθηκε το 1833 η Αρχαιολογική Υπηρεσία, με λιγοστό βέβαια προσωπικό και μέσα πενιχρά. Αρωγός στην ανεπαρκή κρατική προσπάθεια έρχεται το 1837 η ιδιωτική πρωτοβουλία, με την ίδρυση της εν Aθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας.

Τα παλικάρια της Καβάλας στον “Αβέρωφ” - Η απελευθέρωση, 26 Ιουνίου 1913

Τα παλικάρια της Καβάλας στον “Αβέρωφ”

Η απελευθέρωση – 26 Ιουνίου 1913

Ημέρα ορόσημο για την τοπική μας ιστορία η Τετάρτη 26 Ιουνίου 1913. Τα γεγονότα είναι γνωστά και αρκεί μια συνοπτική υπόμνησή τους. Ενώ ο ελληνικός στρατός βάδιζε προς την κατεχόμενη από τους Βουλγάρους Ανατολική Μακεδονία, στις 22 Ιουνίου καταπλέουν στη Θάσο ελληνικά πολεμικά, με ναυαρχίδα τον “Αβέρωφ”, και τη μεθεπόμενη φθάνουν από τη Θεσσαλονίκη κενά μεταγωγικά πλοία. 

Η παιδεία στην Καβάλα 1860-1880: Τα σχολεία και οι πρώτες εκπαιδευτικές δομές (δεκ.1860) - οι εθνικοί στόχοι και ο ενδοκοινοτικός αγώνας για τον έλεγχο της εκπαίδευσης (δεκ.1870)

Η παιδεία στην Καβάλα 1860-1880 *

Πάνω αριστ.: Μαθητές του Αρρεναγωγείου Καβάλας σε εκδρομή, 1891-92 (οικογ. αρχείο Γ. Αστεριάδη) - Πάνω δεξιά: Εξετάσεις μαθητών ενώπιον της ειδικής επιτροπής και του κοινού της Καβάλας και παρουσία της Φιλαρμονικής, μάλλον αρχές 20ου αι.. (Αρχείο Δημ. Μουσείου Καβάλας) - Κάτω αριστ.: Γυμνασικές επιδείξεις στο κοινοτικό Γυμναστήριο (στη θέση του σημερινού δημοτικού σχολείου του Αγίου Ιωάννη), δεκ. 1910 - Κάτω δεξιά: Τίτλος σπουδών μαθητή (της οικογ. Φέσσα), 1910.

Τα σχολεία και οι πρώτες εκπαιδευτικές δομές (δεκαετία 1860)

Μέχρι το 1879 όλα τα σχολεία της Καβάλας στεγάζονταν στο διδακτήριο της Παναγίας. Το σχολικό κτίριο βρισκόταν μέσα στην αυλή της εκκλησίας, περίπου στη θέση του σημερινού σχολείου, και κατά το 19ο αιώνα πρέπει να χρησιμοποιήθηκε και ως έδρα του αρχιερατικού επιτρόπου ή να φιλοξένησε υπηρεσίες της Μητρόπολης. Αυτό τουλάχιστον υποδηλώνουν κάποιες αναφορές στους κώδικες της κοινότητας, όπως: «(οικόπεδο) κείμενον ἐν τῇ συνοικίᾳ Μαχαλᾶ καί συνορεῦον ἀφ’ ἑνός με τόν ἱερόν ναόν τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου... ἐκ τρίτου με Δημοτικήν Σχολήν (ἄλλοτε Μητρόπολιν)» (1902).[1] Κατεδαφίστηκε γύρω στα 1920 για να επεκταθεί η αυλή της εκκλησίας.

Όψεις της κοινοτικής ζωής στην Καβάλα του 19ου – αρχών 20ού αιώνα: Οι υιοθεσίες και η πρόνοια για τα άπορα και τα ορφανά παιδιά

Όψεις της κοινοτικής ζωής στην Καβάλα του 19ου – αρχών 20ού αιώνα: Οι υιοθεσίες και η πρόνοια για τα άπορα και τα ορφανά παιδιά*

 

Αριστ.: Έγγραφο στον Κώδικα 1864-1889 - Δεξ.: Νικ. Γκύζη, "Τα ορφανά"

Ο μελετητής των κωδίκων της Ελληνικής Κοινότητας εκπλήσσεται από το πλήθος των παιδιών που μεγάλωναν έξω από τους κόλπους της φυσικής τους οικογένειας. Η ορφάνια και η ανέχεια (και πολύ λιγότερο οι εξωσυζυγικές σχέσεις) οδηγούσαν πολλά απ’ αυτά σε θετές οικογένειες. Τα περισσότερα ήσαν παιδιά από γειτονικές αγροτικές περιοχές και από τη Θάσο. 

Ένας “Κωνσταντίνος Παλαιολόγος” στην Κωνσταντινούπολη το 1821

Ένας “Κωνσταντίνος Παλαιολόγος” στην Κωνσταντινούπολη το 1821*

Κατά τη μακραίωνη περίοδο της σκλαβιάς το Γένος κράτησε άσβεστη την ελπίδα της εθνικής αποκατάστασης, με χρησμούς και προφητείες, διηγήσεις και δημοτικά τραγούδια. Ιδιαίτερη θέση σ’ αυτές τις παραδόσεις κατέχει ο  τελευταίος αυτοκράτορας του Βυζαντίου, ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, που με την ηρωική πατριωτική του στάση και τον τραγικό του θάνατο του συγκίνησε βαθιά και εξακολουθεί να συγκινεί τη λαϊκή ψυχή. Ο «μαρμαρωμένος βασιλιάς» πέρασε στο χώρο των εθνικών θρύλων και η αναγέννηση του συνδέθηκε με την ανάκτηση της Πόλης, τη μελλοντική απελευθέρωση του Γένους και την αποκατάσταση του αυτοκρατορικού μεγαλείου. Όλα αυτά αποτέλεσαν και την πνευματική βάση πάνω στην οποία οικοδομήθηκε αργότερα η επίσημη ιδεολογία της Μεγάλης Ιδέας.

Όψεις της κοινοτικής ζωής στην Καβάλα του 19ου - αρχών 20ού αιώνα: Τα γηρατειά, ο θάνατος και η διαθήκη

Όψεις της κοινοτικής ζωής στην Καβάλα του 19ου - αρχών 20ού αιώνα: Τα γηρατειά, ο θάνατος και η διαθήκη*

Την εποχή που ιστορούμε για λίγους έγραφε η μοίρα να φτάσουν στα γεράματα. Ο θάνατος καραδοκούσε συνήθως πιο νωρίς. Κι ήταν πιο αποτρόπαιος, όταν έκοβε το νήμα της ζωής στα πρώτα βήματά της ή στα ωραιότερα χρόνια της. «Ἡ πλάξ αὕτη καλύπτει ἄνθος ἀρτίως μαρανθέν, νεάνιδα, παρθένον εἰκοσιδιετῆ, τήν Φραντζεσκούλαν Μ. Φοσκόλου ἐκ Σμύρνης, ἀποθανοῦσαν τήν 1ην Νοεμβρίου 1852». Και στα γαλλικά: «Τελευταία μαρτυρία αγάπης απ’ την οικογένειά της που θρηνεί. Εδώ αναπαύεται η Françoise M. Foscolo, που πέθανε την 1η Νοεμβρίου 1852 στην ηλικία των 22 ετών. Προσευχηθείτε γι’ αυτήν».[1]

Το Ιμαρέτ του Μεχμέτ Αλή στην Καβάλα

Το Ιμαρέτ της Καβάλας *

Στη δυτική πλευρά της χερσονήσου της Παναγίας και κατά μήκος της κεντρικής της οδού (σημερινής Θ. Πουλίδου) βρίσκεται το Külliye της Καβάλας, πιο γνωστό ως Ιμαρέτ. Πρόκειται για ένα μνημείο μοναδικό στον ελλαδικό χώρο: Σπάνιο δείγμα των μεγάλων ιδρυμάτων της τελευταίας οθωμανικής περιόδου, από τα τελευταία που κατασκευάστηκαν και το μόνο που σώθηκε σχεδόν ακέραιο.

Μια οθωμανική βρύση στην Καβάλα του 1877

Η βρύση (της οδού Γαλλικής Δημοκρατίας) είχε τη δική της ιστορία… 

Ένα ενδιαφέρον δημοσίευμα του κ. Μάκη Λιόλιου για την οθωμανική βρύση της οδού Γαλλικής Δημοκρατίας και η συνοδευτική φωτογραφία της μαρμάρινης επιγραφής της (στην τοπική εφημερίδα “Εβδόμη”, φύλλο 5ης Μαΐου 2008)* υπήρξε η αφορμή για το παρόν κείμενο.
Η μαρμάρινη ενεπίγραφη πλάκα, που έχει πλέον αποκολληθεί και βρίσκεται στην κατοχή ιδιώτη, είναι γραμμένη στην παλαιοτουρκική - οθωμανική - αραβοπερσική γραφή. Στη σύγχρονη τουρκική αποδίδεται: “Giride Hanyali Hayder Ağa zade olub Tasöz müdiri Ibrahim Asfa Beğin seyratidir, 1294” και σημαίνει: “Είναι αξιοθαύμαστο έργο του Ιμπραχήμ Ασφά, διοικητή της Θάσου, που ήταν γιος του Χαϊντέρ Αγά, από τα Χανιά της Κρήτης, 1877”.[1]

Όψεις του κοινοτικού βίου στην Καβάλα του 19ου – αρχών 20ού αιώνα. Το Εκκλησιαστικό Δικαστήριο: Λύσεις μνηστείας και διαζύγια

Όψεις του κοινοτικού βίου στην Καβάλα του 19^ου – αρχών 20ού αιώνα. Το Εκκλησιαστικό Δικαστήριο: Λύσεις μνηστείας και διαζύγια*

 

Αριστ.: Ουμβέρτος Αργυρός (Καβάλα 1882 - Αθήνα 1963), "Κοντά στο παράθυρο", 1926 (Εθνική Πινακοθήκη) - Δεξιά: Από Πρακτικά συνεδριάσεως του Εκκλησιαστικού Δικαστηρίου, 1878

Όπως έχουμε αναφέρει και σε προηγούμενες ενότητες (ιδιαίτερα στην 3.5.5. “Η αυτοτέλεια της Κοινότητας”), η ελληνική κοινότητα αποτελεί έναν αυτοτελή οργανισμό με δική του εσωτερική ζωή. Αυτή η αυτοτέλεια της κοινότητας εκτείνεται σ’ όλες τις πτυχές του κοινοτικού βίου των χριστιανών, ακόμη και στις υποθέσεις της προσωπικής τους ζωής: Οι προσωπικές σχέσεις, οι οικονομικές υποθέσεις και οι πάσης φύσεως διαφορές σ’ αυτά τα πεδία ρυθμίζονται μέσα στο πλαίσιο της κοινότητας και σύμφωνα με τους όρους που αυτή καθορίζει.

Η συμφωνία Ανταλλαγής Πληθυσμών του 1914

Η συμφωνία Ανταλλαγής Πληθυσμών του 1914*

Αριστ.: Καταυλισμός Φωκιανών προσφύγων στη Μυτιλήνη, την επομένη της άφιξής τους, 19-6-1914

“Αυτό το επαίσχυντον παζάρεμα, το οποίο η κτηνώδης βία επέβαλεν ως νόμον και αρχήν […] το ακατανόητον και ανήκουστον και πρωτοφανές εις τα χρονικά της Ιστορίας ανθρωπομέτρημα και αντάλλαγμα, ως γίνεται εις τους ζωεμπόρους διά τα άλογα, τα θρέμματα και κτήνη” (Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος, 22 Ιουν. 1914)

Στις 5/18 Μαΐου 1914 η οθωμανική κυβέρνηση υπέβαλε στην ελληνική πλευρά επίσημη πρόταση για την ανταλλαγή της ελληνικής μειονότητας του βιλαετίου του Αϊδινίου με τη μουσουλμανική μειονότητα της Μακεδονίας και της Ηπείρου. Μόλις τέσσερις μέρες αργότερα, με απαντητική επιστολή του πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου, η Ελλάδα δεχόταν την πρόταση υπό δύο όρους: α) Η Ανταλλαγή να έχει χαρακτήρα προαιρετικό και β) να περιλαμβάνει και την ελληνική μειονότητα της Αν. Θράκης! Για την υλοποίηση της κατ’ αρχήν συμφωνίας συγκροτήθηκε μια Μικτή Επιτροπή που θα αποσαφήνιζε τους θεμελιώδεις όρους της ανταλλαγής: αριθμό ανταλλάξιμων, συνθήκες μετανάστευσης, εκτίμηση περιουσιών, αποζημιώσεις κ.ά. Οι διαπραγματεύσεις κράτησαν περίπου μισό χρόνο, κατέληξαν σε αδιέξοδο και στα τέλη του 1914, μετά και το ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τερματίστηκαν χωρίς συμφωνία.

Μια φωτογραφία… Από τις Ελευθερές στη Σμύρνη (Μάης 1919)

Μια φωτογραφία… Από τις Ελευθερές στη Σμύρνη (Μάης 1919)*

Η ιστορική αυτή φωτογραφία -αφορμή για το παρόν σημείωμα- απαθανατίζει τη νηοπομπή που αποπλέει από το λιμένα των Ελευθερών (σημερ. Νέας Περάμου Καβάλας) στις 30 Απριλ./13 Μαΐου 1919 για να μεταφέρει την Ι Μεραρχία στη Σμύρνη. Η νηοπομπή περιλάμβανε τα πλοία "Θεμιστοκλής", "Πατρίς", "Συρία", "Ατρόμητος", "Καλουτάς", "Αθηνά", "Ρέπουλης", "Άρης", "Ξενία" (ή "Ξενούλα";), "Ουρανία", "Αίγλη", "Αλκυόνη", "Λόγχη", ίσως και κάποια από τα ελληνικά και αγγλικά αντιτορπιλικά της συνοδείας.

Όψεις του κοινοτικού βίου στην Καβάλα του 19ου - αρχών 20ού αιώνα: Αρραβώνες, γάμοι και προικοσύμφωνα

Όψεις του κοινοτικού βίου στην Καβάλα του 19ου - αρχών 20ού αιώνα: Αρραβώνες, γάμοι και προικοσύμφωνα*

Η ένωση δύο νέων αποτελεί θεμελιακή πράξη, αφού απ’ αυτήν  εξαρτάται όχι μόνο η προσωπική ευτυχία του ζευγαριού αλλά και η κοινωνική σταθερότητα. Προϋπόθεση για την εδραίωση της διά βίου ένωσης δύο ανθρώπων είναι ο σεβασμός και η αφοσίωση του ενός προς τον άλλο, η αγνότητα της κοπέλας, η γονιμότητα του ζευγαριού, η αρμονική συμβίωση με το στενό τους περιβάλλον και η καλή οικονομική τους κατάσταση. Έτσι μόνο θα μπορέσουν οι δύο νέοι να επιτελέσουν τον προορισμό τους, που είναι η διαιώνιση της ζωής. "Eὐτεκνία, ἀγάπη, ζωή μακροχρόνιος καί εἰρηνική" και "νά τοῖς χαρίσῃ ὁ θεός ἅπαντα τά συζυγικά αὐτοῖς καθήκοντα" είναι οι στερεότυπα επαναλαμβανόμενες (στα προικοσύμφωνα) ευχές των γονέων τους.