Η λίστα του... Spierer. Η καπνεμπορική οικογένεια των Σπήρερ στη Σμύρνη και στην Καβάλα.

Η λίστα του... Spierer*

«Η αληθινή ιστορία του Σίντλερ, που έσωσε 1.100 Εβραίους από τα νύχια των ναζί, απασχολώντας τους στο εργοστάσιό του, είναι βέβαια γνωστή σε όλους μας, όπως την απολαύσαμε στην αριστουργηματική ταινία του Σπίλμπεργκ “Η Λίστα του Σίντλερ”. Για τον Σπίρερ όμως γνωρίζει άραγε κανείς;

Όταν το καταραμένο εκείνο φθινόπωρο του 1922, οι πύλες της κολάσεως είχαν ανοίξει “στην καθ’ ημάς Ανατολή” και η πανέμορφη πρωτεύουσα της Ιωνίας έπνεε τα λοίσθια, παραδομένη στις φλόγες, [...] όταν οι Σύμμαχοι παρακολουθούσαν αμέτοχοι από τις ναυαρχίδες τους κι όταν οι μανάδες έτρεχαν αλλόφρονες πάνω κάτω στην προκυμαία με τα μωρά στην αγκαλιά, όταν η Σμύρνη φαινόταν εγκαταλελειμμένη πια από θεούς κι ανθρώπους, ένα χέρι σωτηρίας απλώθηκε για να κρατήσει όσους περισσότερους μπορούσε στη ζωή. Ήταν το χέρι του. Γεννημένος στη Σμύρνη από γονείς Εβραίους ελβετικής καταγωγής, ο Σπίρερ ήταν από τους μεγαλύτερους καπνέμπορους της εποχής. Διατηρούσε ιδιόκτητες καπναποθήκες στη Σμύρνη και καπνομάγαζα σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας. Όταν ξέσπασε ο χαμός και η αντάρα, δεν δίστασε καθόλου να ανοίξει τις αποθήκες του και να προσφέρει άσυλο σε εκατοντάδες γυναικόπαιδα, που διαφορετικά θα είχαν γίνει βορά στα νύχια των αδηφάγων Αγαρηνών. Φέροντας ελβετική σημαία, οι αποθήκες του ήταν απροσπέλαστες στους Τούρκους.
Αρκετές μέρες τούς κράτησε εκεί προστατευμένους ο εξαίρετος αυτός άνθρωπος, αψηφώντας κάθε κίνδυνο, παρέχοντάς τους τροφή και ό,τι μπορούσε για να τους διευκολύνει, ενώ ολόγυρα η Σμύρνη σωριαζόταν σε ερείπια και στάχτες. Μέχρι που ναύλωσε ατμόπλοια με δικά του έξοδα για να τους φυγαδεύσει στη μητέρα πατρίδα. Κι ενώ οι Τούρκοι απειλούσαν θεούς και δαίμονες, χωρίς όμως να τολμούν να κάνουν τίποτα, ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος, λίγο πριν το μαρτύριό του, πρόλαβε να χαρακτηρίσει τον Σπίρερ σαν “μέγα εθνικό ευεργέτη”.
Όμως η μεγαλοψυχία του ανθρώπου αυτού δεν σταμάτησε εδώ. Όχι μόνο κατάφερε να φυγαδεύσει έναν μεγάλο αριθμό προσφύγων στην Ελλάδα, αλλά τους στήριξε κιόλας στα πρώτα τους βήματα, προσφέροντάς τους εργασία στα καπνεργοστάσια και τα μαγαζιά του σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας [...]».

Μέχρι που διάβασα τυχαία αυτό το κείμενο, 6-7 χρόνια πριν σε μια διαδικτυακή κοινότητα, δεν είχα ιδέα για το «μικρασιατικό» παρελθόν του Χέρμαν Σπήρερ, φυσικά και για την ανθρωπιστική του δράση στη Σμύρνη. Η καπνεμπορική οικογένεια των Spierer, από τις γνωστότερες στην Καβάλα, είχε πρωταγωνιστικό ρόλο στην οικονομική και κοινωνική ζωή της πόλης ήδη από τις αρχές του 20ού αιώνα. Κυρίως όμως με τον μικρότερο αδελφό, τον Κάρολο Σπήρερ. Ο Κάρολος παρέμεινε στην Καβάλα ακόμη και το διάστημα της φρικαλέας βουλγαρικής Κατοχής 1916-1918 και εκμεταλλευόμενος την ελβετική υπηκοότητά του στήριξε ποικιλοτρόπως το σκληρά δοκιμαζόμενο πληθυσμό της πόλης και της περιοχής [βλ. σχετικά, Ν. Ρουδομέτωφ (επιμ.), Αναφορές και Ανακρίσεις της Διεθνούς Διασυμμαχικής Επιτροπής για τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που διαπράχθηκαν από τα Βουλγαρικά στρατεύματα στην Ανατολική Μακεδονία... κατά τα έτη 1916-1918, τόμοι 3, εκδ. ΙΛΑΚ, Καβάλα 2008]. Για το αλτρουιστικό πνεύμα, το φιλελληνισμό και τις ευεργεσίες του, τιμήθηκε από το ελληνικό κράτος με τις μεγαλύτερες επίσημες τιμές (με παράσημα του Τάγματος του Σωτήρος, του Τάγματος του Φοίνικος κ.ά.), επίσης από τον Ερυθρό Σταυρό κ.ά.
Σήμερα, ιδιαίτερα μετά την έκδοση του βιβλίου του Γεωργίου Σούρλα, Ερμαν Σπήρερ, Ο Εθνικός Ευεργέτης, εκδ. Ταχυδρόμος, Βόλος 2011, το φιλανθρωπικό έργο της οικογένειας Σπήρερ και οι ενέργειες του Έρμαν Σπήρερ για τη διάσωση των Ελλήνων Μικρασιατών έχουν γίνει ευρέως γνωστά.
Θα περιοριστούμε λοιπόν στο να προσθέσουμε μια νεκρολογία για τον Έρμαν Σπήρερ, που συμπληρώνει κάπως τις πληροφορίες μας για τη φιλανθρωπική του δράση στην περιοχή μας. Την έγραψε λίγες ημέρες μετά το θάνατό του (18 Μαρτίου 1927) ο Μητροπολίτης Καβάλας Χρυσόστομος (ο μετέπειτα Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος, 1962-1967). Ως τέκνο κι αυτός της Μικράς Ασίας και Μητροπολίτης Εφέσου μέχρι το 1922, υποθέτουμε βάσιμα ότι γνώριζε τον Έρμαν Σπήρερ και πριν αναλάβει τη Μητρόπολη Καβάλας το 1924. Τη δημοσίευσε στο περιοδικό «Απόστολος Παύλος», που εξέδιδε ο ίδιος, τεύχ. Απρ. 1927.

Έρμαν Σπήρερ
  
Εν τη ακμή της ηλικίας και της εμπορικής αλλά και εξόχως φιλανθρώπου και ευεργετικωτάτης δράσεως παρέδωκε το πνεύμα προς τον Κύριον τη 18^η λήξαντος μηνός εν Τεργέστη ο εκ των μεγαλεμπόρων καπνού της ημετέρας πόλεως αγαθός και θεοφιλής Ισραηλίτης Έρμαν Σπήρερ.

Γεννηθείς εν τη πολυδακρύτω και πολυποθήτω της Ιωνίας πρωτευούση και από μικρών και ασημάντων υλικών μέσων αφορμηθείς, διά της εργατικότητος, της τιμιότητος και του οικονομικού του δαιμονίου ανεδείχθη κολοσσός εμπορικός και επλήρωσεν όλας σχεδόν τας καπνοπαραγωγούς χώρας υποκαταστημάτων, εν οις ειργάζοντο, απολαύοντες των αγαθών φιλοστόργου και φιλανθρώπου διοικήσεως πατρικού προϊσταμένου, πλείσται οικογενειάρχαι.
Αλλά η ευεργετική αυτού δράσις, μη περιορισθείσα μόνον εις δημιουργίαν κολοσιαίας εργασίας, εξεδηλώθη και θετικότερον και δη εν περιστάσεσι δυσχερέσι, καθ’ ας ανεδείχθη ανεδείχθη αληθής πατήρ και προστάτης των ομογενών κυρίως.
Αι βουλγαρικαί κατοχαί της ημετέρας πόλεως και τα επακολουθήσαντα αυτάς ανήκουστα των ομογενών δεινά, ήνοιξαν ευρύ φιλανθρωπίας στάδιον διά τον πολυθρήνητον Έρμαν, όστις μη φεισθείς θυσιών και χρημάτων διετήρησεν πολλούς εν τη ζωή, μακαρίζοντας ήδη την μνήμην του.  
Και οσάκις δε επεσκέπτετο της ημετέραν πόλιν, η γενναιόδωρος αυτού χειρ και η εύσπλαχνος καρδία εσκόρπιζε δαψιλώς τας ευεργεσίας και μαρτυρεί τούτο προς τοις άλλοις και η Ιερά ημών Μητρόπολις...
Και η Μικρασιατική δε Καταστροφή, καταλαβούσα αυτόν εν τη γεννετείρα πόλει του, συνετέλεσε ώστε να δειχθώσι περιτράνως τα αξιόλογα αυτού αισθήματα αγαθοποιίας και ευεργεσίας. Υπό την ελβετική σημαίαν εύρεν εκεί καταφύγιον και άσυλον η διωκομένη και τον έσχατον κινδυνεύσασα ομογένεια και οι υπ’ αυτού παντοιοτρόπως ευεργετηθέντες διακάρδιον σήμερον αισθάνονται οδύνην εν τη προώρω απωλεία του.
Το ημέτερον περιοδικόν λείβει θαλερά δάκρυα επί του νωπού τάφου του και ικετεύει τον Ύψιστον, όπως αποδώση αυτώ αντί των προσκαίρων τα επουράνια, αντί των φθαρτών τα άφθαρτα, και αναπαύση αυτόν εν τοις κόλποις των προπατόρων του Αβραάμ, Ισαάκ και Ιακώβ.

Δράμα, Καπναποθήκη Σπήρερ, 1924, σήμερα ξενοδοχείο

* Το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε στη "Μνήμη" του Συλλόγου Μικρασιατών Καβάλας, φ. 19, Σεπτ. 2015