Μια φωτογραφία: Με τους τενεκέδες στη δημόσια βρύση, Καβάλα 1924

Μια φωτογραφία: Με τους τενεκέδες στη δημόσια βρύση, Καβάλα 1924

(ανάρτηση στο FB, 2-12-2016)

“Η ζωή εκεί [στα Πεντακόσια] ήταν δραματική. […] Λίγες βρυσούλες υπήρχανε στους δρόμους σε μεγάλες αποστάσεις και για να βρούμε νερό, Θεέ μου, πολλές φορές μέχρι τους Στρατώνες πηγαίναμε. Σηκωνόμασταν νύχτα και βάζαμε σειρά, πότε δύο φορές την εβδομάδα ερχόταν το νερό και πότε τρεις. Καυγάδες και ξύλο έπεφτε αρκετό.

Υπήρχανε οι τσαούσες που παίρνανε πάντοτε νερό πρώτες. Ας πιάσω από την δική μου γειτονιά. Η Σοφία του Μ…, όταν ερχόταν στη βρύση, στην άκρη όλες, γι’ αυτήν σειρά δεν υπήρχε, έβαζε τα πόδια της γύρω από την βρύση και άρχιζε το γέμισμα. Παραπλεύρως στεκόταν η κόρη και έπαιρνε τους γεμάτους τενεκέδες και της έδινε τους άδειους. Στο τέλος γέμιζε και ένα μπουκάλι και περήφανα-περήφανα έφευγε. Καμιά δεν τολμούσε να της μιλήσει γιατί θα έτρωγε ξύλο, έξι τενεκέδες να σας χαρώ και πότε τέσσερις. Θεός σχωρέστην.

Τα Πεντακόσια στην Καβάλα

Τα Πεντακόσια στην Καβάλα

(ανάρτηση στο FB, 15-12-2017)

Στην Καβάλα η πρώτη φάση της κατασκευής προσφυγικών οικημάτων (με τις παράγκες του Κιουτσούκ Ορμάν και τα παραπήγματα της Αγίας Βαρβάρας και του Αγίου Αθανασίου, συνολικά 535 κατοικίες) ολοκληρώθηκε το καλοκαίρι του 1923.

Κατά τη δεύτερη περίοδο (1924-1930) υιοθετείται η πολιτική της οριστικής αποκατάστασης και το κράτος προσανατολίζεται στην ανέγερση μεγάλων αστικών προσφυγικών συνοικισμών. Στην Καβάλα το έργο υλοποιήθηκε από το Υπουργείο Πρόνοιας, σε έκταση 160 στρεμμάτων στo Κιουτσούκ Ορμάν (“Χίλια”, “Δεκαοκτώ”, “Βύρωνος” και “Γκιρτζή”) και σε έκταση 45 στρεμμάτων ανατολικά της συνοικίας Χαμιδιέ (“Πεντακόσια” και “Αγία Βαρβάρα”).

Τα προσφυγικά της Αγίας Βαρβάρας στην Καβάλα

Τα προσφυγικά της Αγίας Βαρβάρας

(ανάρτηση στο FB, 14-12-2017)

Μέχρι τον ερχομό των προσφύγων, ακραίο όριο της συνοικίας Χαμιδιέ, της μετέπειτα Αγίας Βαρβάρας, ήταν το Διεθνές Νοσοκομείο των Απόρων (“Gureba”). Αυτός ο μαχαλάς συγκροτήθηκε ως οικιστική ενότητα μάλλον στη δεκαετία του 1890 (πρωτοαναφέρεται στους τόμους του Οθωμανικού Κτηματολογίου του καζά Καβάλας μόλις το 1896) και στα χρόνια των προσφύγων ήταν ακόμη αραιοκατοικημένος.

Τα πρώτα προσφυγικά οικοδομήθηκαν στις αρχές του 1923 από το νεοσύστατο Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων. Κατά την πρώτη αυτή περίοδο το κράτος λόγω της επείγουσας ανάγκης και των ισχνών οικονομικών του επιλέγει τη λύση των πρόχειρων και βραχυπρόθεσμων κατασκευών.

Έτσι, την ίδια εποχή με τις παράγκες του Κιουτσούκ Ορμάν (1923), στην Αγία Βαρβάρα (αλλά και σε ανταλλάξιμα οικόπεδα της συνοικίας Αγίου Αθανασίου, επί των οδών Αγίου Αθανασίου και Σαππαίων) κτίστηκαν 253 μονώροφα παραπήγματα του ενός δωματίου. Τα μικρά σπιτάκια, ανόμοια μεταξύ τους, είχαν λίθινη θεμελίωση και ανωδομή από τσατμά, ήταν χωρισμένα σε ομάδες και είχαν κοινά μαγειρεία και αποχωρητήρια. Κατοικήθηκαν από 253 οικογένειες. Πολλά παραπήγματα κατεδαφίστηκαν κατά τη διάρκεια της Κατοχής και πολύ περισσότερα στη δεκαετία του 1950. Μερικά ακόμη υφίστανται, στην Αγία Βαρβάρα, ακατοίκητα και μισοερειπωμένα.

Την ίδια εποχή, σε ανταλλάξιμα οικόπεδα των σημερινών οδών Κολοκοτρώνη, Σανταρόζα, Μ. Μπότσαρη, Κανάρη, Σαχτούρη, Αγ. Βαρβάρας, Γκούρα και Καραϊσκάκη, ανεγέρθηκαν ακόμη 190 κατοικίες, ομαδοποιημένες σε περίπου 40 διώροφες οικοδομές. Δε συγκροτούσαν συνοικισμό συγκεντρωμένων κατοικιών, αλλά βρίσκονταν ανάμεσα σε άλλα οικοδομήματα. Μέχρι τον όροφο ήταν κτισμένες με πέτρα και στη συνέχεια με καλαμωτή και είχαν μαγειρείο και αποχωρητήριο στο ισόγειο και ένα ή δύο δωμάτια στον όροφο. Σ’ αυτά τα κτίσματα συνωστίστηκαν 190 οικογένειες.

Το 1924-25, την εποχή που ανεγέρθηκαν και τα Πεντακόσια, στην Αγία Βαρβάρα κτίστηκαν ακόμη 89 μονώροφες οικοδομές (διπλοκατοικίες), που όμως δε συγκροτούσαν κάποια οικιστική ενότητα. Οι κατοικίες ήταν τώρα λίθινες και όχι από τσατμά, όπως του 1923. Υπολογίζεται ότι κατοικήθηκαν από 160-200 οικογένειες.

Βλ. περισσότερα: Κυριάκος Λυκουρίνος, «Καβάλα 1922-1930. Η στέγαση των προσφύγων και οι προσφυγικοί συνοικισμοί», https://lykourinos-kavala.blogspot.com/2016/12/1922-1930.html

Οι προσφυγικοί συνοικισμοί Βύρωνος και Γκιρτζή στην Καβάλα

Οι προσφυγικοί συνοικισμοί Βύρωνος και Γκιρτζή στην Καβάλα

(ανάρτηση στο FB, 5-12-2017)

Τμήμα του συνοικισμού Γκιρτζή, περίπου 1930

Λίγο νοτιότερα από τους Αμπελόκηπους (Χίλια και Δεκαοκτώ), στο πιο χαμηλό και ομαλό μέρος του Κιουτσούκ Ορμάν, χτίστηκαν οι 75 διώροφες οικοδομές (τετραπλοκατοικίες) του συνοικισμού “Βύρωνος”. Αρχικά αναφερόταν ως “συνοικισμός εργολαβίας Γκιρτζή” και σπανιότερα ως "νέος συνοικισμός των 75". Το Μάιο του 1929 με απόφαση της αρμόδιας επιτροπής της Νομαρχίας Καβάλας ονομάστηκε συνοικισμός Βύρωνος, ονομασία που δόθηκε προς τιμήν του μεγάλου φιλέλληνα Λόρδου Μπάιρον, όπως και σε άλλες πόλεις. Οι 75 τετραπλοκατοικίες του Βύρωνα άρχισαν να διατίθενται τον Απρίλιο του 1929. Σ’ αυτές εγκαταστάθηκαν 300 οικογένειες.

Οι προσφυγικοί συνοικισμοί Χίλια και Δεκαοκτώ (Αμπελόκηποι) στην Καβάλα

Οι προσφυγικοί συνοικισμοί Χίλια και Δεκαοκτώ (Αμπελόκηποι) στην Καβάλα

(με αφορμή μια ωραία φωτογραφία: Το Σίγμα, μάλλον στη δεκ. του 1930)

(ανάρτηση στο FB, 4-12-2017)

Η ανέγερση των προσφυγικών συνοικισμών της Κοινωνική Πρόνοιας στο δυτικό μέρος της Καβάλας (Κιουτσούκ Ορμάν) άρχισε το 1924-25. Πρώτα οικοδομήθηκε το υψομετρικά ανώτερο τμήμα. Στο επικλινές μέρος, κάτω από την οδό 7ης Μεραρχίας, χτίστηκαν από τον εργολάβο Αντώνιο Ζιώγα οι 75 διώροφες οικοδομές (τετραπλοκατοικίες) του συνοικισμού “Χίλια”. Δίπλα, επί της οδού Βησσαρίωνος, κατασκευάστηκαν τα 18 διώροφα σπίτια του συνοικισμού "Δεκαοκτώ", που χρηματοδοτήθηκε από μια Ελληνοαμερικανίδα. Το Μάιο του 1929, με απόφαση της αρμόδιας επιτροπής της Νομαρχίας Καβάλας, ο συνοικισμός Χίλια – Δεκαοκτώ ονομάστηκε "Αμπελόκηποι".

Το παζάρι της Καβάλας, 1917

Το παζάρι της Καβάλας, 1917

Με αφορμή μια ωραία φωτογραφία που ανάρτησε ο φίλος Στέφανος Πασβάντης).

(Ανάρτηση στο FB, 25-1-2018)

Σύμφωνα με την τυπική λειτουργική οργάνωση των οθωμανικών πόλεων, το “κέντρο” της πόλης, στην ουσία η "αγορά" της, λειτουργούσε ως ενοποιητικό στοιχείο. Ενώ οι χώροι κατοίκησης (οι αμιγείς εθνοθρησκευτικοί μαχαλάδες) ήταν αυτόνομες ενότητες με περιορισμένες μεταξύ τους σχέσεις, στο κέντρο της πόλης συναντιούνταν, επικοινωνούσαν και συναλλάσσονταν όλες οι φυλές και οι θρησκείες.

Στην Καβάλα από το 1530 μέχρι περίπου το 1870 (τότε αρχίζουν να διαμορφώνονται οι νέες κεντρικές περιοχές της) η τοπική αγορά οργανώνεται στο χώρο που στο οθωμανικό κτηματολόγιο προσδιορίζεται με το όνομα του Ιμπραήμ πασά, ιδρυτή του παλαιότερου και μεγαλύτερου τζαμιού της Καβάλας (πρόκειται για το σημερινή εκκλησία του Αγίου Νικολάου).

Κάποια άλλα Χριστούγεννα... στην Καβάλα της Οικονομικής κρίσης, 1930-1933

Κάποια άλλα Χριστούγεννα... 

Στην Καβάλα της Οικονομικής κρίσης, 1930-1933

(ανάρτηση στο FB, 25-12-2019)

Στις καπναποθήκες της πόλης απασχολούνταν περίπου 13.500 καπνεργάτες και καπνεργάτριες (επίσημα στοιχεία 1928), από τους οποίους οι 4.780 ήταν μονίμως εγκατεστημένοι στη Θάσο και στην αγροτική ενδοχώρα της Αν. Μακεδονίας […] Στα χρόνια της οικονομικής κρίσης οι περίπου 8.000 Καβαλιώτες που ζούσαν αποκλειστικά από την επεξεργασία των καπνών οδηγήθηκαν στην ανεργία και στην έσχατη φτώχεια.

Η απειλή της κοινωνικής έκρηξης επισημαίνεται και σε εμπιστευτική έκθεση της Διοίκησης Χωροφυλακής Καβάλας (14-12-1931): «Οι καπνεργάται απελπισμένοι πλέον ότι δεν θα εργασθώσι ούτε 10 τουλάχιστον ημέρας κατά τον παρόντα χειμώνα και μην έχοντες ουδένα έτερον πόρον ζωής, θα προβώσι εις τα έσχατα, αψηφούντες οιονδήποτε κίνδυνον και αυτόν τον θάνατον, όστις θα τους απαλλάξει του μαρτυρίου να βλέπουσι τα τέκνα των αποθνήσκοντα της πείνης».

Χριστούγεννα 1930 - Μαθητικά συσσίτια στην Καβάλα

Χριστούγεννα 1930 - Μαθητικά συσσίτια στην Καβάλα

(ανάρτηση στο FB, 29-12-2019)

Οι συνέπειες της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης ήταν εμφανείς από τις αρχές του 1930. Οι εκπρόσωποι του Δήμου, της Μητρόπολης κ.ά. τοπικών φορέων συνεκτιμούν ότι πάνω από 3.000 άποροι της πόλης βρίσκονται αντιμέτωποι με τον κίνδυνο της πείνας και το δημοτικό συμβούλιο ψηφίζει τα πρώτα κονδύλια "διά τους πεινώντας".

Εν όψει των Χριστουγέννων του 1930 το Υπουργείο Παιδείας είχε εκφράσει την επιθυμία να ιδρυθούν μαθητικά συσσίτια στις πόλεις που πλήττονταν από την οικονομική κρίση. Λόγω της πενιχρής κρατικής χρηματοδότησης το έργο έπρεπε να βασιστεί στους δημοτικούς προϋπολογισμούς και στην κοινωνική αλληλεγγύη.

Αποχαιρετώμεν την Καβάλλαν... Εκπατρισμός Καβαλιωτών στα χρόνια της οικονομικής κρίσης, 1930-1933

Αποχαιρετώμεν την Καβάλλαν...

Εκπατρισμός Καβαλιωτών στα χρόνια της οικονομικής κρίσης, 1930-1933

(Ανάρτηση στο FB, 28-12-2019)

Αναμνηστική φωτογραφία από την αναχώρηση των Καβαλιωτών για τη Νέα Καβάλα

Στα χρόνια της οικονομικής κρίσης (1930-1933) το αίτημα για “αραίωση” της Καβάλας παίρνει σάρκα και οστά, με την αποσυμφόρηση του καπνεργατικού επαγγέλματος.

Η πιο γνωστή περίπτωση είναι η αγροτική αποκατάσταση 200 οικογενειών στην περιοχή της αποξηραμένης λίμνης Αρτζάν-Αιματόβου του Κιλκίς (35 εγκαταστάθηκαν στο Χρυσόκαμπο, 33 στο Λιμνότοπο, 62 στη Σιταριά και 70 στη Νέα Καβάλα, όνομα που δόθηκε από τους κατοίκους σε ανάμνηση της πόλης που εγκατέλειψαν). Τον Αύγουστο του 1934 ο Β. Χαντζίδης, πρόεδρος της Επιτροπής Αποκαταστάσεως Καπνεργατών Αματόβου, απευθύνει χαιρετισμό στην Καβάλα: "[...] Εξ ονόματος των απερχομένων οικογενειών χαιρετίζομεν την πόλιν της Καβάλλας. Ευχόμεθα να ανατείλουν καλλίτεραι ημέραι διά την μητρόπολιν αυτήν της καπνικής κινήσεως […]. Η Καβάλλα υπήρξε πάντοτε στοργική εις τα τέκνα της και ημείς ευγνώμονες αποχαιρετώμεν αυτήν, με την ελπίδα ότι εις την νέαν μας εγκατάστασιν θα φανώμεν αντάξιοι των παραδόσεων αυτής".

Το Προξενικό Πρακτορείο της Ελλάδας στην Καβάλα (1835-1867). Νομικό καθεστώς και ίδρυση

Το Προξενικό Πρακτορείο της Ελλάδας στην Καβάλα (1835-1867). Νομικό καθεστώς και ίδρυση

α. Το νομικό καθεστώς

Μετά τις διπλωματικές πράξεις του 1830 και 1832, με τις οποίες αναγνωριζόταν η ανεξαρτησία του και η ισότιμη θέση του στην κοινωνία των κρατών, μια από τις πρώτες φροντίδες του νεοσύστατου ελληνικού κράτους ήταν η διπλωματική και προξενική του εκπροσώπηση στο εξωτερικό. Τα πλαίσια αυτής της εκπροσώπησης ρυθμίστηκαν νομικά με το διάταγμα 3/15 Απριλίου 1833 “Περί του σχηματισμού και της αρμοδιότητος της επί του Βασιλικού Οίκου και των Εξωτερικών Γραμματείας της Επικρατείας” και στις 27 Ιουνίου 1833 με ένα σχέδιο κανονισμού της ελληνικής διπλωματικής υπηρεσίας, που όριζε τις βασικές υποχρεώσεις των διπλωματικών και προξενικών αρχών.