Όψεις της κοινοτικής ζωής στην Καβάλα του 19ου – αρχών 20ού αιώνα: Οι υιοθεσίες και η πρόνοια για τα άπορα και τα ορφανά παιδιά

Όψεις της κοινοτικής ζωής στην Καβάλα του 19ου – αρχών 20ού αιώνα: Οι υιοθεσίες και η πρόνοια για τα άπορα και τα ορφανά παιδιά*

 

Αριστ.: Έγγραφο στον Κώδικα 1864-1889 - Δεξ.: Νικ. Γκύζη, "Τα ορφανά"

Ο μελετητής των κωδίκων της Ελληνικής Κοινότητας εκπλήσσεται από το πλήθος των παιδιών που μεγάλωναν έξω από τους κόλπους της φυσικής τους οικογένειας. Η ορφάνια και η ανέχεια (και πολύ λιγότερο οι εξωσυζυγικές σχέσεις) οδηγούσαν πολλά απ’ αυτά σε θετές οικογένειες. Τα περισσότερα ήσαν παιδιά από γειτονικές αγροτικές περιοχές και από τη Θάσο. 

Ένας “Κωνσταντίνος Παλαιολόγος” στην Κωνσταντινούπολη το 1821

Ένας “Κωνσταντίνος Παλαιολόγος” στην Κωνσταντινούπολη το 1821*

Κατά τη μακραίωνη περίοδο της σκλαβιάς το Γένος κράτησε άσβεστη την ελπίδα της εθνικής αποκατάστασης, με χρησμούς και προφητείες, διηγήσεις και δημοτικά τραγούδια. Ιδιαίτερη θέση σ’ αυτές τις παραδόσεις κατέχει ο  τελευταίος αυτοκράτορας του Βυζαντίου, ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, που με την ηρωική πατριωτική του στάση και τον τραγικό του θάνατο του συγκίνησε βαθιά και εξακολουθεί να συγκινεί τη λαϊκή ψυχή. Ο «μαρμαρωμένος βασιλιάς» πέρασε στο χώρο των εθνικών θρύλων και η αναγέννηση του συνδέθηκε με την ανάκτηση της Πόλης, τη μελλοντική απελευθέρωση του Γένους και την αποκατάσταση του αυτοκρατορικού μεγαλείου. Όλα αυτά αποτέλεσαν και την πνευματική βάση πάνω στην οποία οικοδομήθηκε αργότερα η επίσημη ιδεολογία της Μεγάλης Ιδέας.

Όψεις της κοινοτικής ζωής στην Καβάλα του 19ου - αρχών 20ού αιώνα: Τα γηρατειά, ο θάνατος και η διαθήκη

Όψεις της κοινοτικής ζωής στην Καβάλα του 19ου - αρχών 20ού αιώνα: Τα γηρατειά, ο θάνατος και η διαθήκη*

Την εποχή που ιστορούμε για λίγους έγραφε η μοίρα να φτάσουν στα γεράματα. Ο θάνατος καραδοκούσε συνήθως πιο νωρίς. Κι ήταν πιο αποτρόπαιος, όταν έκοβε το νήμα της ζωής στα πρώτα βήματά της ή στα ωραιότερα χρόνια της. «Ἡ πλάξ αὕτη καλύπτει ἄνθος ἀρτίως μαρανθέν, νεάνιδα, παρθένον εἰκοσιδιετῆ, τήν Φραντζεσκούλαν Μ. Φοσκόλου ἐκ Σμύρνης, ἀποθανοῦσαν τήν 1ην Νοεμβρίου 1852». Και στα γαλλικά: «Τελευταία μαρτυρία αγάπης απ’ την οικογένειά της που θρηνεί. Εδώ αναπαύεται η Françoise M. Foscolo, που πέθανε την 1η Νοεμβρίου 1852 στην ηλικία των 22 ετών. Προσευχηθείτε γι’ αυτήν».[1]

Το Ιμαρέτ του Μεχμέτ Αλή στην Καβάλα

Το Ιμαρέτ της Καβάλας *

Στη δυτική πλευρά της χερσονήσου της Παναγίας και κατά μήκος της κεντρικής της οδού (σημερινής Θ. Πουλίδου) βρίσκεται το Külliye της Καβάλας, πιο γνωστό ως Ιμαρέτ. Πρόκειται για ένα μνημείο μοναδικό στον ελλαδικό χώρο: Σπάνιο δείγμα των μεγάλων ιδρυμάτων της τελευταίας οθωμανικής περιόδου, από τα τελευταία που κατασκευάστηκαν και το μόνο που σώθηκε σχεδόν ακέραιο.

Μια οθωμανική βρύση στην Καβάλα του 1877

Η βρύση (της οδού Γαλλικής Δημοκρατίας) είχε τη δική της ιστορία… 

Ένα ενδιαφέρον δημοσίευμα του κ. Μάκη Λιόλιου για την οθωμανική βρύση της οδού Γαλλικής Δημοκρατίας και η συνοδευτική φωτογραφία της μαρμάρινης επιγραφής της (στην τοπική εφημερίδα “Εβδόμη”, φύλλο 5ης Μαΐου 2008)* υπήρξε η αφορμή για το παρόν κείμενο.
Η μαρμάρινη ενεπίγραφη πλάκα, που έχει πλέον αποκολληθεί και βρίσκεται στην κατοχή ιδιώτη, είναι γραμμένη στην παλαιοτουρκική - οθωμανική - αραβοπερσική γραφή. Στη σύγχρονη τουρκική αποδίδεται: “Giride Hanyali Hayder Ağa zade olub Tasöz müdiri Ibrahim Asfa Beğin seyratidir, 1294” και σημαίνει: “Είναι αξιοθαύμαστο έργο του Ιμπραχήμ Ασφά, διοικητή της Θάσου, που ήταν γιος του Χαϊντέρ Αγά, από τα Χανιά της Κρήτης, 1877”.[1]

Όψεις του κοινοτικού βίου στην Καβάλα του 19ου – αρχών 20ού αιώνα. Το Εκκλησιαστικό Δικαστήριο: Λύσεις μνηστείας και διαζύγια

Όψεις του κοινοτικού βίου στην Καβάλα του 19^ου – αρχών 20ού αιώνα. Το Εκκλησιαστικό Δικαστήριο: Λύσεις μνηστείας και διαζύγια*

 

Αριστ.: Ουμβέρτος Αργυρός (Καβάλα 1882 - Αθήνα 1963), "Κοντά στο παράθυρο", 1926 (Εθνική Πινακοθήκη) - Δεξιά: Από Πρακτικά συνεδριάσεως του Εκκλησιαστικού Δικαστηρίου, 1878

Όπως έχουμε αναφέρει και σε προηγούμενες ενότητες (ιδιαίτερα στην 3.5.5. “Η αυτοτέλεια της Κοινότητας”), η ελληνική κοινότητα αποτελεί έναν αυτοτελή οργανισμό με δική του εσωτερική ζωή. Αυτή η αυτοτέλεια της κοινότητας εκτείνεται σ’ όλες τις πτυχές του κοινοτικού βίου των χριστιανών, ακόμη και στις υποθέσεις της προσωπικής τους ζωής: Οι προσωπικές σχέσεις, οι οικονομικές υποθέσεις και οι πάσης φύσεως διαφορές σ’ αυτά τα πεδία ρυθμίζονται μέσα στο πλαίσιο της κοινότητας και σύμφωνα με τους όρους που αυτή καθορίζει.

Η συμφωνία Ανταλλαγής Πληθυσμών του 1914

Η συμφωνία Ανταλλαγής Πληθυσμών του 1914*

Αριστ.: Καταυλισμός Φωκιανών προσφύγων στη Μυτιλήνη, την επομένη της άφιξής τους, 19-6-1914

“Αυτό το επαίσχυντον παζάρεμα, το οποίο η κτηνώδης βία επέβαλεν ως νόμον και αρχήν […] το ακατανόητον και ανήκουστον και πρωτοφανές εις τα χρονικά της Ιστορίας ανθρωπομέτρημα και αντάλλαγμα, ως γίνεται εις τους ζωεμπόρους διά τα άλογα, τα θρέμματα και κτήνη” (Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος, 22 Ιουν. 1914)

Στις 5/18 Μαΐου 1914 η οθωμανική κυβέρνηση υπέβαλε στην ελληνική πλευρά επίσημη πρόταση για την ανταλλαγή της ελληνικής μειονότητας του βιλαετίου του Αϊδινίου με τη μουσουλμανική μειονότητα της Μακεδονίας και της Ηπείρου. Μόλις τέσσερις μέρες αργότερα, με απαντητική επιστολή του πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου, η Ελλάδα δεχόταν την πρόταση υπό δύο όρους: α) Η Ανταλλαγή να έχει χαρακτήρα προαιρετικό και β) να περιλαμβάνει και την ελληνική μειονότητα της Αν. Θράκης! Για την υλοποίηση της κατ’ αρχήν συμφωνίας συγκροτήθηκε μια Μικτή Επιτροπή που θα αποσαφήνιζε τους θεμελιώδεις όρους της ανταλλαγής: αριθμό ανταλλάξιμων, συνθήκες μετανάστευσης, εκτίμηση περιουσιών, αποζημιώσεις κ.ά. Οι διαπραγματεύσεις κράτησαν περίπου μισό χρόνο, κατέληξαν σε αδιέξοδο και στα τέλη του 1914, μετά και το ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τερματίστηκαν χωρίς συμφωνία.

Μια φωτογραφία… Από τις Ελευθερές στη Σμύρνη (Μάης 1919)

Μια φωτογραφία… Από τις Ελευθερές στη Σμύρνη (Μάης 1919)*

Η ιστορική αυτή φωτογραφία -αφορμή για το παρόν σημείωμα- απαθανατίζει τη νηοπομπή που αποπλέει από το λιμένα των Ελευθερών (σημερ. Νέας Περάμου Καβάλας) στις 30 Απριλ./13 Μαΐου 1919 για να μεταφέρει την Ι Μεραρχία στη Σμύρνη. Η νηοπομπή περιλάμβανε τα πλοία "Θεμιστοκλής", "Πατρίς", "Συρία", "Ατρόμητος", "Καλουτάς", "Αθηνά", "Ρέπουλης", "Άρης", "Ξενία" (ή "Ξενούλα";), "Ουρανία", "Αίγλη", "Αλκυόνη", "Λόγχη", ίσως και κάποια από τα ελληνικά και αγγλικά αντιτορπιλικά της συνοδείας.