Η American Near East Relief (Αμερικανική
Περίθαλψη Εγγύς Ανατολής) στην Καβάλα, τη Δράμα, το Πράβι και στα χωριά της
Ανατολικής Μακεδονίας
Ένας αιώνας Near East Relief [1]
Έναν αιώνα ζωής συμπλήρωσε στα τέλη του 1915 η American Near East Relief, η “Αμερικανική
Περίθαλψη Εγγύς Ανατολής” (από το 1930 με τη σημερινή της ονομασία: “Near East
Foundation”). Ο αμερικανικός μη κυβερνητικός οργανισμός ιδρύθηκε
στα 1915 για να παράσχει βοήθεια στους Αρμένιους και στους άλλους χριστιανικούς
πληθυσμούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που κατά την διάρκεια του Α΄Παγκσμίου
Πολέμου υπέστησαν τη γενοκτονική πολιτική των Νεότουρκων.
Ψυχή της ανθρωπιστικής αυτής πρωτοβουλίας υπήρξε ο Αμερικανοεβραίος ουμανιστής διπλωμάτης Χένρυ Μοργκεντάου, τότε πρεσβευτής των
ΗΠΑ στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, που από την Κωνσταντινούπολη συντόνιζε τις
προσπάθειες για την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση της παγκόσμιας κοινής γνώμης,
τη συγκέντρωση χρημάτων και την κινητοποίηση εθελοντών.
Πρώτιστο
μέλημα της Οργάνωσης αποτέλεσε η διάσωση
των ορφανών. Γι’ αυτό το σκοπό
έγιναν πολυάριθμες αποστολές εντοπισμού, περισυλλογής, περίθαλψης και μεταφοράς
των παιδιών σε ασφαλείς περιοχές εκτός Τουρκίας. Αναμφίβολα χωρίς την αρωγή της
“Αμερικανικής Περίθαλψης” ο
αριθμός των θυμάτων στα χρόνια του Α΄Παγκοσμίου
Πολέμου (1914-1918) θα ήταν πολύ μεγαλύτερος.
 |
| Ορφανά Αρμενίων της Μ. Ασίας επιβιβάζονται σε πλοίο για την Ελλάδα |
Όμως
και λίγα χρόνια αργότερα, κατά τη Μικρασιατική Καταστροφή, η δράση της
επικεντρώθηκε στη διάσωση ορφανών παιδιών, Ελλήνων και Αρμενίων, που είχαν
απομείνει ανυπεράσπιστα στη Μικρά Ασία. Σύμφωνα με στοιχεία της Near East, μετά την πυρπόληση της Σμύρνης η οργάνωση απομάκρυνε από την Τουρκία κάπου
20.000 ορφανά (τα 9.000 ήταν παιδιά
Αρμενίων). Με τη βοήθεια της ελληνικής κυβέρνησης τα παιδιά βρήκαν καταφύγιο
στην Ελλάδα και ελλείψει μεγάλων ορφανοτροφείων τα περισσότερα φιλοξενήθηκαν
πρόσκαιρα σε σπίτια και ξενοδοχεία παραθαλάσσιων πόλεων και χωριών. Στη
συνέχεια φρόντισε η Near East για την
περίθαλψή τους, με τη δημιουργία ιδρυμάτων επαγγελματικής εκπαίδευσης,
νοσοκομείων και ορφανοτροφείων. Το
μεγαλύτερο ορφανοτροφείο δημιουργήθηκε στη Σύρο, σε έκταση που της παραχωρήθηκε
από το ελληνικό κράτος.
Συνολικά υπολογίζεται ότι στον πολύπαθο χώρο της Εγγύς
Ανατολής από το 1915 μέχρι το 1930 η “Αμερικανική Περίθαλψη” έσωσε πάνω από ένα εκατομμύριο πρόσφυγες, μεταξύ των
οποίων και 132.000 ορφανά παιδιά,
που είχαν εκπαίδευση και περίθαλψη στα ορφανοτροφεία της.
Όμως η N.E.R.
δεν εξάντλησε τη δράση της στην περίθαλψη των ορφανών. Εργάστηκε παράλληλα για
τη στήριξη ολόκληρων κοινοτήτων, μέσα από προγράμματα και
ενισχυτικές δράσεις σε πολλούς τομείς. Για παράδειγμα, στη γεωργία, με εισαγωγή νέων καλλιεργειών, σύγχρονα γεωργικά
μηχανήματα, πρακτικές καταπολέμησης παράσιτων κ.ά. Στη δημόσια υγεία και την ατομική
υγιεινή, με μαθήματα για προστασία από ελονοσία και μολύνσεις. Στην απασχόληση των γυναικών, με εργαστήρια υφαντουργίας και μεταξουργίας κ.ά. Στη μόρφωση, την αναψυχή και την ψυχαγωγία,
με κινητές βιβλιοθήκες, μουσική, αθλητικές ομάδες κ.ά. Τέτοια προγράμματα
εφαρμόστηκαν συστηματικά σε 54 χωριά της Μακεδονίας και σε άλλα μέρη της χώρας.
 |
| Θεσ/νίκη 1925. Πρόσφυγες υφαίνουν χαλί για τη NER |
Η Near East Relief ανέπτυξε καινοτόμες στρατηγικές για την αντιμετώπιση ανθρωπιστικών κρίσεων, οι οποίες
ακολουθούνται πλέον από τους κορυφαίους παγκόσμιους οργανισμούς ανθρωπιστικής
αρωγής. Από το 1930 η δράση της μετατοπίστηκε από
την έκτακτη βοήθεια προς τη μακροπρόθεσμη κοινωνική και οικονομική
ανάπτυξη (αυτό υποδηλώνει και η νέα ονομασία “Near
East Foundation”). Έκτοτε υλοποιεί διάφορα προγράμματα σε χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου, κυρίως της Αφρικής, βοηθώντας τις τοπικές κοινότητες να βελτιώσουν τους
υλικούς όρους ζωής και να αντιμετωπίσουν τα μεγάλα προβλήματά τους: φτώχεια,
συγκρούσεις, μετανάστευση, περιβαλλοντικές αλλαγές κ.ά.
Η
Near East στην Καβάλα και τη Δράμα [1]
Η
φωτογραφική αναδρομή της Near East Foundation για τα 100 της χρόνια [2],
περιλάμβανε και αυτή τη φωτογραφία στην περιοχή των Φιλίππων. Φέρει χρονολογία
1923 και τη συνοδευτική πληροφορία ότι πρόκειται για ορφανά παιδιά που
μετακινήθηκαν από κάποια ορφανοτροφεία της Ελλάδας στη Μακεδονία με σκοπό να
εγκατασταθούν σε αγροκτήματα.
Η Καβάλα αποτέλεσε ένα από τα πιο
σημαντικά κέντρα δράσης της Near East Relief στην Ελλάδα (μαζί με τη Σύρο, την
Αθήνα, την Κόρινθο κ.ά.). Στα μέσα του 1923 ήδη είχαν βρει καταφύγιο στην πόλη
και στην ενδοχώρα της κάπου χίλια (1.000) ορφανά
προσφυγόπουλα Ελλήνων και Αρμενίων της Μικράς Ασίας και δύο χιλιάδες (2.000) μέχρι το τέλος του 1923.
Τα
μικρότερα παιδιά είχαν εισαχθεί στα ορφανοτροφεία, ενώ τα μεγαλύτερα είχαν
τοποθετηθεί σε οικογένειες της υπαίθρου, με το πρόγραμμα «Τοποθέτησις ορφανών εις θέσεις αυτοσυντηρήσεως». Κάποια ανέλαβαν
εργασία ως μαθητευόμενοι σιδηρουργοί, υποδηματοποιοί, ξυλουργοί, φαναρτζήδες,
ράφτες κ.ά., στην πλειονότητά τους όμως ασχολήθηκαν με τη γεωργία.
Σε έντυπο
της Near East, του Σεπτεμβρίου 1923, εικονίζεται η αποβίβαση ορφανών παιδιών
στην Καβάλα. Σύμφωνα με τη λεζάντα, η ελληνική κυβέρνηση είχε παραχωρήσει μια
έκταση καλλιεργήσιμης γης πλησίον της Καβάλας για 5.000 ορφανά αγόρια!
Οι στόχοι
της οργάνωσης στην περιοχή δηλώνονται με σαφήνεια στα λογότυπα του παραρτήματός
της στην Καβάλα («Αμερικανική Περίθαλψη Εγγύς Ανατολής – Τοποθέτησις ορφανών
εις θέσεις αυτοσυντηρήσεως»), ακόμη και στις βεβαιώσεις και στα πιστοποιητικά
της: «Πιστοποιούμεν ότι ο ορφανός [...], διεσώθη
εν Τουρκία υπό της Αμερικανικής Περιθάλψεως Εγγύς Ανατολής και μετεφέρθη εις την Ελλάδα υπό της
Οργανώσεως και ετοποθετήθη εις το χωρίον Νικήσιανη
του Πραβίου, προς εργασίαν, τελών υπό την επίβλεψιν της Οργανώσεώς μας». Σε
άλλα έγγραφα αναφέρονται επίσης, εκτός από τη Νικήσιανη, η Καβάλα, η Δράμα, η
Ελευθερούπολη (Πράβι), το Δοξάτο, η Χωριστή (Τσατάλτζα), η Αδριανή
(Εδιρνετζίκ), η Προσοτσάνη, η Μεσορόπη, οι Ελευθερές, το Παλαιοχώρι.
Όπως
φαίνεται, στα ορφανοτροφεία της Near East Relief απορροφήθηκαν και τα ορφανά
προσφυγάκια που είχαν φτάσει μεμονωμένα στην περιοχή. Από πρακτικά της “Φιλοπτώχου Αδελφότητος Κυριών Καβάλας”
γνωρίζουμε ότι το Δεκέμβριο του 1922 η Αδελφότητα προχώρησε από την «περισυλλογή ορφανών τινων» στην ίδρυση του “Ασύλου των Ορφανών
Προσφυγοπαίδων”. Όμως τα 35 ορφανά του Ασύλου συνεχώς λιγόστευαν, καθώς τα
περισσότερα τα παραλάμβαναν οι συγγενείς τους. Έτσι τον Ιούλιο του 1923 η
Αδελφότητα κατάργησε το Άσυλο και παρέδωσε τα τελευταία 8 ορφανά της στην
“Αμερικανική Περίθαλψη”.
Πληροφορίες
για την οργάνωση και τα προστατευόμενα ορφανά της αντλούμε και από λίγα
δημοσιεύματα του Τύπου της περιοχής. Στο “Θάρρος”
της Δράμας της 4ης Ιουνίου 1924, σε πρωτοσέλιδο άρθρο με τίτλο «Από
τα έργα της Αμερικανικής Περιθάλψεως», διαβάζουμε τα εξής:
«Η
Αμερικανική Περίθαλψις της Εγγύς Ανατολής προ ενός έτους και πλέον ήρχισε να
ευρίσκει οικογενείας εις τας οποίας
εμπιστεύεται τα ορφανά αγόρια της πρώην προχωρημένης ηλικίας, μεταξύ των αγαθών
και καλών κατοίκων του μέρους τούτου της Μακεδονίας […].
Οι
Αμερικανοί είναι πρακτικοί άνθρωποι, έφεραν εδώ αριθμόν τινά εφήβων ηλικίας μεταξύ των 14-16 ετών. Η εικόνα μας παριστά έναν
όμιλον ορφανών βιούντων εν Προσωτσάνη
υπό την προστασίαν των εν λόγω οικογενειών.
Είναι όλοι
Ελληνόπαιδες γεμάτοι ζωήν, μεταφερθέντες δε εκ Τουρκίας, διά τους οποίου
ενδιαφέρεται πατρικώς η Αμερικανική Οργάνωσις. Ζουν με τας οικογενείας αι
οποίαι τα θεωρούν ως ίδια αυτών τέκνα, από ενός μηνός και τα παιδιά είναι
ευχαριστημένα.
Οι
Αμερικανοί έχουν χιλιάδας απορφανισθέντων παιδιών υπό την περίθαλψίν των,
προτιμούν δε την τοποθέτησιν αυτών εις χριστιανικάς οικογένειας σαν της
Προσωτσάνης, αφού επείσθησαν ότι η ζωή των είναι καλλιτέρα από τα ορφανοτροφεία.
Η τιμή αυτή ανήκει αποκλειστικώς εις τας χριστιανικάς οικογενείας της
Προσωτσάνης, αι οποίαι πρώται ήνοιξαν με μεγάλην χαράν τας μητρικάς των θύρας
εις μικρότερα ορφανά και ανέλαβον την προστασίαν
των υπό την επίβλεψιν των
Αμερικανών, οι οποίοι τα επισκέπτονται
συχνά αποκομίζοντες τας αρίστας των εντυπώσεων…».
Πράγματι
οι άνθρωποι της οργάνωσης στην Καβάλα
και τη Δράμα είχαν τακτική
επικοινωνία με τα παιδιά, παρακολουθούσαν την πρόοδό τους, παρενέβαιναν
συμβουλευτικά σε διάφορα ζητήματα (υγιεινής, εργασίας, συμπεριφοράς, σχέσεων με
τις τοπικές κοινωνίες κ.ά.) και φρόντιζαν για την αποκατάσταση και τη σταδιακή
μετάβασή τους σε μια ανεξάρτητη ζωή. Για το σκοπό αυτό συνεργάζονταν και με τις
εκκλησιαστικές και τις πολιτικές Αρχές της περιοχής.
Παραθέτουμε
στη συνέχεια χαρακτηριστικά αποσπάσματα από μερικά έγγραφα της Near East, που
έχουν διασωθεί στο παλιό αρχείο της Ιεράς Μητροπόλεως Ελευθερουπόλεως,
1906-1957 (στα Γενικά Αρχεία του Κράτους – Αρχεία Ν. Καβάλας)
 |
| Οδηγίες υγιεινής στην ελληνική και στην αρμενική |
«Καβάλα, 1
Νοεμβρίου 1925
Αγοράκια
και κοριτσάκια της Περιθάλψεως Εγγύς Ανατολής στη Μακεδονία και Θράκη, σας
χαιρετώ.[…] Σε πολλούς από εσάς είμαι γνωστός, γιατί εγώ σας συνόδευσα στην
Καβάλα και συνήντησα πολλούς από εσάς στα ορφανοτροφεία της Καβάλας, Τσατάλζας
και Εντίρνετζικ. […]
Μέλη του προσωπικού
της Π.Ε.Α. θα σας επισκέπτονται συχνά και θα συσκέπτονται μαζί σας για ό,τι
τυχόν ζητήματα έχετε να σκεφθήτε. Σας παρακαλώ όποτε θέλετε να γράφετε ελεύθερα
τόσο σε μένα όσο και εις το προσωπικόν. Οι διευθυνταί των ορφανοτροφείων εις τα
οποία μένατε πριν, θα ευχαριστηθούν να πάρουν γράμματα από εσάς.
Ο Υπουργός
της Προνοίας είχε την καλοσύνη να δώση διαταγάς όλα τα αγόρια και κορίτσια που
προστατεύει η Π.Ε.Α. στη Μακεδονία και Θράκη να μη απελαθούν και η Π.Ε.Α. θα
εφοδιάση κάθε ένα που θα βρη άξιον με πιστοποιητικόν το οποίον θα αναγνωρίζεται
από τας Ελληνικάς αρχάς.
Η καλοσύνη
των Ελλήνων κάνει την διαμονήν σας στην Ελλάδα ασφαλή και πρέπει πάντοτε να
προσπαθήτε να δείξετε την ευγνωμοσύνη σας με την διαγωγήν σας, ώστε οι
ευεργέται σας ποτέ να μη μετανοήσουν για την καλοσύνη και την φιλανθρωπία που
είχαν να σας δεχτούν στη χώρα των, στα σπίτια των. Αυτό το χρωστάτε και στην
Π.Ε.Α., η οποία είναι υπόλογος και έκανε τόσα για σας.
Πάντοτε να
έχετε υπ’ όψει σας ότι όχι μόνο σεις αλλά και οι πράξεις σας θα αντανακλούν σ’
όλα τα μέλη της φυλής σας τα οποία φιλοξενούνται στην Ελλάδα.[…]
Το
οικονομικό ζήτημα στην Ελλάδα προμηνύεται σοβαρό αυτόν τον χειμώνα και κυρίως
στας μεγαλουπόλεις όπου υπάρχουν τόσοι πρόσφυγες τους οποίους είλκυσαν τα υψηλά
ημερομίσθια.
Συμβουλεύομε
τα αγόρια που ζουν σε πυκνοκατοικημένα μέρη και τα οποία δεν έχουν τακτικήν
εργασίαν να πάνε σε μικρότερες κοινότητες και να εργαστούν εκεί αυτό το
χειμώνα. Καταλαβαίνομε ότι δεν υπάρχει τόση κίνησις, αλλά η ευχαρίστησις τριών
φαγητών τη μέρα και ενός καλού κρεβατιού και σπιτιού, χωρίς να ξοδεύομε τα
χρήματα που κρύψαμε από την εργασία του καλοκαιριού, είναι μια πολύ καλή
αμοιβή.
Εκτός
τούτου κάθε αγόρι που φεύγει από τις μεγάλες πόλεις για τα χωριά, βοηθεί
κάποιον οικογενειάρχη που δεν μπορεί να αφίση την πόλι. Σας έχουν βοηθήση πολύ,
άλλοι. Δεν νομίζετε ότι και σεις πρέπει να βοηθήσετε εκείνους που είναι πιο
άτυχοι από σας.[…]
Μ’ αγάπη,
Ρ. Μ. Ντάβιτσον»
«Δράμα, 15
Οκτωβρίου 1927
Προς τα
παιδιά και κορίτσια της Αμερικανικής Περιθάλψεως Εγγύς Ανατολής, τα ευρισκόμενα
εν Μακεδονία και Θράκη.
[…] Εάν
κανείς στη συμπεριφορά του σας θίγει, πρέπει να ενθυμήσθε ότι τέτοια άτοπα
συμβαίνουν εις όλας τας χώρας και ότι δεν γίνονται αυτά τη εγκρίσει της
Κυβερνήσεως ούτε των κατοίκων της, οι οποίοι πάντοτε έχουν δείξει εις πολλάς
περιπτώσεις την επιθυμίαν των να σας βοηθήσουν. Σεις παιδιά και κορίτσια
οφείλετε βαθείαν ευγνωμοσύνην προς την Ελλάδα η οποία σας εδέχθη εις την χώρα
της οπόταν δεν είχατε καμμίαν εστίαν, και η Ελλάς σας έδωσεν κατοικίαν και η οποία
δεν απαιτεί περισσότερον από ό,τι ζητεί από τους ιδικούς της πολίτας.[…]
Μικραί
ειδήσεις: […] Το Ζάππειον Ορφανοτροφείον έχει κλείσει και τα περισσότερα παιδιά
εστάλησαν εις Σύρον.[…]»
Κατά το
διάστημα των τριών μηνών απεβίωσαν τα εξής αγόρια και κορίτσια μας: [5 ονόματα,
4 ελληνικά και 1 αρμενικό]
Τα κάτωθι
ορφανά μας αγόρια και κορίτσια έχουσιν αποκατασταθή διά γάμου: [26 ονόματα, 18
ελληνικά και 8 αρμενικά]
Ειλικρινής
σας φίλος, Ρ. Μ. Ντάβιτσον»
«Δράμα, 11
Ιουνίου 1928
Αγόρια και
κορίτσια της Αμερικανικής Περιθάλψεως Εγγύς Ανατολής που βρίσκεσθε στη
Μακεδονία και Θράκη.
[…] Οι
συνεργάται μου οι αποτελούντες το προσωπικόν του Γραφείου Δράμας μου δίδουν τας
καλλιτέρας πληροφορίας διά τα αγόρια και κορίτσια υπό την προστασίαν της
Α.Π.Ε.Α. που ευρίσκονται εις την περιφέρειάν τους.
Λυπούμαι
όμως μαθαίνοντας ότι μερικοί, έστω και ελάχιστοι, απ’ αυτούς δεν διάγουν όσο
έπρεπε καλά. Ελπίζω όμως ότι οι λοιποί της οικογενείας μας θα μας βοηθήσουν να
τους ξαναφέρουμε στον ίσιο δρόμο.[…]
Τα
περισσότερα παιδιά έκαναν αίτηση για να πολιτογραφηθούν και πέρασαν το
Στρατιωτικό Συμβούλιο προς καθόρισιν της ηλικίας των. Παιδιά άνω των 22 ετών
μπορούν να ζητήσουν να πολιτογραφηθούν, εάν θέλουν, και τα συμβουλεύομεν να
πολιτογραφηθούν, και αμέσως μάλιστα. Όλοι οφείλουν να επωφεληθούν εκ του
προνομίου αυτού το οποίον τους προσφέρει η Ελληνική Κυβέρνησις.[…]
Φυλάττετε
τα χρήματά σας και αποταμιεύετε εις την Τράπεζαν όπου θα εργάζονται για σας για
να μη αναγκασθήτε να εργάζεσθε σεις γι’ αυτά εις όλη σας τη ζωή.
Πολλά απ’
τα αγόρια και κορίτσια μας υποφέρουν από ελονοσία. Τακτική θεραπεία με κινίνη
είναι το μόνο αποτελεσματικό φάρμακο. Αν εξοδεύσετε ολίγες δραχμές για μερικές
πήχεις πανί κουνουπιέρας που θα σας προφυλάττει από τα κουνούπια, μπορείτε
αρκετά να προφυλαχθείτε από την ελονοσία και τα καταστρεπτικά της αποτελέσματα.
Δοκιμάσετε και θα πεισθήτε.[…]
Ειλικρινής,
Ρ. Μ. Ντάβιτσον»
Και μια ωραία ιστορία… μυστηρίου [3]
Στις 21 Ιανουαρίου 2016
(και για περίπου μια εβδομάδα) η Near East Relief Historical Society (Syracuse,
New York, USA) έβαλε στο εξώφυλλό της στο FΒ μια εξαιρετική φωτογραφία της
Καβάλας, άγνωστη μέχρι τότε. Η επιμελήτρια του Μουσείου της Οργάνωσης εξηγούσε
στο κείμενό της ότι η “μυστηριώδης” φωτογραφία και μερικές άλλες από το ίδιο
γεγονός βρέθηκαν στο φωτογραφικό αρχείο της Οργάνωσης, χωρίς να φέρουν κάποια
λεζάντα, σημείωση ή πληροφορία.
Από την
πρώτη στιγμή κίνησαν το ενδιαφέρον της και άρχισε τις προσπάθειες για την
ταυτοποίηση των φωτογραφιών και τη λύση του μυστηρίου. Στην αρχή, γράφει,
παραπλανήθηκε νομίζοντας ότι εικονίζεται η Σμύρνη τις Ημέρες της Καταστροφής,
πίστεψε μάλιστα ότι οι καμάρες που διακρίνονταν στο βάθος ανήκουν στο
Υδραγωγείο Kizilcullu της Σμύρνης, που της ήταν γνωστό από τα αρχεία των
Λεβαντίνων (την πόλη της Καβάλας την αγνοούσε).
Βλέποντας
όμως σκηνές από τον εορτασμό των Θεοφανείων στη Σμύρνη στις 6 Ιανουαρίου 2016
έμαθε για την ορθόδοξη τελετουργία των Φώτων. Έτσι μπόρεσε να εξηγήσει την
παρουσία των νεαρών ημίγυμνων ανδρών μέσα στο νερό και το λόγο της συγκέντρωσης
τόσων ανθρώπων στην παραλία: Επρόκειτο για το λαμπρό εορτασμό των Θεοφανείων!
Σε ποια πόλη όμως; Κάποιες άλλες ταυτοποιημένες φωτογραφίες της πόλης μας, με
τις Καμάρες, τη βοήθησαν να καταλήξει στην Καβάλα.
Από τη
μαζική και συντεταγμένη παρουσία των (ορφανών) παιδιών με τα πηλίκια σε πρώτο
πλάνο (αυτά ουσιαστικά φωτογραφίζει ο συνεργάτης της NER), μπορούμε να
χρονολογήσουμε τη φωτογραφία στα μέσα της δεκαετίας του 1920, μάλλον στα 1924 ή
1925. Ήδη από τα μέσα του 1923 είχαν βρει καταφύγιο στην πόλη και στην ενδοχώρα
της Καβάλας κάπου χίλια (1.000) ορφανά προσφυγόπουλα Ελλήνων και Αρμενίων της
Μικράς Ασίας. Τα μικρότερα είχαν εισαχθεί στα ορφανοτροφεία, ενώ τα μεγαλύτερα
είχαν τοποθετηθεί σε οικογένειες της υπαίθρου, με το πρόγραμμα «Τοποθέτησις
ορφανών εις θέσεις αυτοσυντηρήσεως». Κάποια μπήκαν σε εργασία ως μαθητευόμενοι
σιδηρουργοί, υποδηματοποιοί, ξυλουργοί, φαναρτζήδες, ράφτες κ.ά., στην
πλειονότητά τους όμως ασχολήθηκαν με τη γεωργία.
[1]
Κείμενα που δημοσιεύτηκαν (με διαφορετικούς τίτλους και μικρές διαφορές) στη
«Μνήμη» του Συλλόγου Μικρασιατών Καβάλας, φ. 20, Ιαν. 2016. Στο δεύτερο κείμενο
προσθέσαμε τα αποσπάσματα από έγγραφα της Οργάνωσης.
[2] Βλ.
http://www.neareast.org και fb: Near East Foundation.
[3]
Ανάρτηση στο FB τον Ιανουάριο του 2016.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου