"Αιματηραί συγκρούσεις εν Καβάλλα..." (10-11-1924)

"Αιματηραί συγκρούσεις εν Καβάλλα..." (10-11-1924)*

Καβαλιώτες καπνεργάτες, 1925

Στα χρόνια του Μεσοπολέμου μια βασική αιτία των καπνεργατικών κινητοποιήσεων ήταν η αντιπαράθεση για τον τρόπο και το βαθμό επεξεργασίας των καπνών: Οι καπνέμποροι ζητούσαν να εξάγουν το προϊόν ακατέργαστο ή μόνο ελαφρά επεξεργασμένο, προκειμένου να περιορίσουν το κόστος και να αντεπεξέλθουν στο διεθνή ανταγωνισμό. Οι καπνεργάτες, από την άλλη, επέμεναν στην αναγκαιότητα της τεχνικής επεξεργασίας, γιατί από αυτήν εξαρτιόταν η εργασία και το εισόδημα τους. Έτσι μετά από αλλεπάλληλες κινητοποιήσεις, όπως τη μεγάλη απεργία του Δεκεμβρίου 1919 σε Καβάλα, Δράμα, Ξάνθη, πέτυχαν την απαγόρευση εξαγωγής ανεπεξέργαστων αρωματικών καπνών. Όμως ο νόμος 2869 του Ιουλίου 1922 εξαιρούσε αορίστως τα «μη αρωματικά» και τα «κιριντιά» καπνά, δηλ. τα κατώτερης ποιότητας. Εκμεταλλευόμενοι τις ασαφείς αυτές διατάξεις οι καπνέμποροι επιχειρούσαν να εξάγουν ανεπεξέργαστα καπνά, με απλή γνωμοδότηση κάποιου εμπειρογνώμονα και άδεια της Νομαρχίας.

Αυτό έγινε και στις 10 Νοεμβρίου 1924, όταν ο καπνεμπόρος Γρηγοριάδης έλαβε άδεια για αποστολή ανεπεξέργαστων καπνών στο Βόλο. Οι καπνεργάτες κινητοποιήθηκαν για να προστατεύσουν την εργασία τους, οι δυνάμεις της τάξης επιστρατεύτηγκαν για να επιβάλουν τη «νομιμότητα» και τα πράγματα πήραν απρόβλεπτη τροπή: Την ώρα που έφτασαν οι φορτηγίδες στην αποβάθρα της Κομμέρσιαλ και άρχισε η φόρτωση των καπνών, υπό την προστασία μεγάλης δύναμης της τοπικής Χωροφυλακής, το πλήθος των απεργών έσπασε το προστατευτικό κιγκλίδωμα της αποβάθρας κι άρχισαν οι άγριες συμπλοκές με τα όργανα της τάξης. Τότε ξέσπασαν πυροβολισμοί, όχι μόνο από την πλευρά των χωροφυλάκων αλλά και εναντίον τους. Ο απολογισμός ήταν τέσσερις νεκροί, δύο αξιωματικοί της Χωροφυλακής και δύο  απεργοί, ενώ οι τραυματίες και στις δύο πλευρές ανέρχονταν σε δεκάδες. Στην πόλη επικράτησε πανικός, η αγορά έκλεισε αμέσως και οι πολίτες κλείστηκαν έντρομοι στα σπίτια τους. Η τάξη αποκαταστάθηκε τις επόμενες ώρες, αφού έφτασαν δυνάμεις από τη Δράμα και το Πράβι και άρχισαν περιπολίες ενόπλων στρατιωτών.

Από την πρώτη στιγμή οι κυβερνητικοί κύκλοι και πολλές εφημερίδες έκαναν λόγο για προσχεδιασμένη εκδήλωση κομμουνιστικού κινήματος με σκοπό την ανατροπή του αστικού καθεστώτος, ορισμένοι μάλιστα μίλησαν και για υποκίνηση από τη Ρωσική Πρεσβεία (το αρνήθηκε ο πρωθυπουργός Ανδρ. Μιχαλακόπουλος). Έθεσαν επίσης ερωτήματα για την προέλευση των «κομμουνιστικών όπλων» και άφησαν υπόνοιες για εμπλοκή «διαπρεπών κομμουνιστών» από τη Θεσσαλονίκη και τη Δράμα.  

Ακολούθησαν αθρόες συλλήψεις των ηγετών της «κόκκινης» Καπνεργατικής Ένωσης Καβάλας (ΚΕΚ) και μελών του σωματείου, ανδρών και γυναικών. Πολλοί παραπέμφθηκαν στο Στρατοδικείο Καβάλας και δικάστηκαν αργότερα με βαριές ποινές. Βέβαιο είναι ότι οι άνανδροι φόνοι  συντάραξαν την κοινωνία της Καβάλας (ο ένας αξιωματικός ήταν πατέρας 5 παιδιών), καθώς δεν είχαν σχέση με τις πρακτικές του μαχητικού εργατικού κινήματος της πόλης. Άλλωστε οι καπνεργάτες από την πρώτη στιγμή καταδίκασαν τις δολοφονίες, ζήτησαν την τιμωρία των δραστών και έδειξαν τους υπεύθυνους προς αντίθετη κατεύθυνση.

Αύγ. Θεολογίτης

Τα πράγματα ξεκαθάρισαν τις επόμενες μέρες, με τις συζητήσεις στο Κοινοβούλιο και τις αποκαλύψεις του Τύπου. Ο βουλευτής Καβάλας Αύγουστος Θεολογίτης (της Δημοκρατικής Ένωσης του Αλ. Παπαναστασίου) υποστήριξε αναφανδόν τους καπνεργάτες, ρίχνοντας την ευθύνη των επεισοδίων στις τοπικές Αρχές, κυρίως στο Νομάρχη Μάλη. Επίσης στηλίτευσε τις μαζικές συλλήψεις και φυλακίσεις 200 εργατών της Καβάλας, αποδίδοντάς τες στην παθολογική «μπολσεβικοφοβία» του Μεράρχου Ξύδη. Στο στόχαστρο των επιθέσεων του Θάσιου πολιτικού (και άλλων Μακεδόνων πληρεξουσίων) βρέθηκε κυρίως ο υπουργός Εσωτερικών Γεώργιος Κονδύλης. Ο Θεολογίτης, αφού διέψευσε τους ισχυρισμούς του περί δήθεν κομμουνιστικής επιβουλής, προέβη σε σοβαρές καταγγελίες εναντίον του: Ότι με πρόσχημα την καταδίωξη του Κομμουνισμού οργάνωσε παρακρατικές ομάδες («φάλαγγας φασιστικάς»), και τις εξόπλισε με όπλα του Στρατού για να τις στρέψει εναντίον των κομμουνιστών εργατών.

Παράλληλα η επιτόπια δημοσιογραφική έρευνα αποκάλυψε με λεπτομέρειες ότι στην Καβάλα έδρασαν οι νεοσυσταθείσες στην περιοχή Δράμας «φασιστικαί ομάδες, επωνομαζόμεναι εθνικιστικαί» και ότι «τα όπλα εις τους εργάτας τους επιτιθέντας κατά των φερομένων ως κομμουνιστών επρομήθευσεν το εν τη πόλει εδρεύον Σύνταγμα».

Η κυβέρνηση, και ο ίδιος ο Κονδύλης, υποχρεώθηκε τελικά να παραδεχτεί ότι τα γεγονότα της Καβάλας «δεν είχον κομμουνιστικόν χαρακτήρα». Ο πρωθυπουργός Μιχαλόπουλος δήλωσε πως θα διαλύση τις παρακρατικές οργανώσεις και θα παραπέμψει στο Στρατοδικείο τους ενεχόμενους αξιωματικούς. Ωστόσο κάλυψε τον υπουργό του και δεν τον εξανάγκασε σε παραίτηση. Το εξιλαστήριο θύμα βρέθηκε στην Καβάλα: Στην επίσημη έκθεσή του ο εισαγγελέας Εφετών Θράκης Τσαπραλής θεώρησε πλήρως υπεύθυνο το Νομάρχη Καβάλας Μάλη και άλλες  Αρχές, απ’ τη μια γιατί με την άδεια εξαγωγής ανεπεξέργαστων καπνών πυροδότησαν την εξέγερση και απ’ την άλλη γιατί όπλισαν τις ομάδες των πολιτών.

Κρίκος στη μακρά αλυσίδα των εργατικών κινητοποιήσεων της Καβάλας ήταν τα γεγονότα της 10ης Νοεμβρίου 1924. Όμως ο αγώνας των εργατών του καπνού για την προστασία της δουλειάς τους αποτέλεσε ευκαιρία για την εφαρμογή παρακρατικών μεθόδων, στο πλαίσιο μιας πολιτικής που αντιμετώπιζε τις λαϊκές διεκδικήσεις και τις κινητοποιήσεις ως κομμουνιστική δράση.                                                                                        

"Ντόπιοι και πρόσφυγες, κίτρινοι και κόκκινοι"

«Το 1924 δούλευα στην καπναποθήκη του Κασούτο, δίπλα στο σημερινό κινηματογράφο “Όσκαρ”. Η χρονιά αυτή ήταν χρονιά ευημερίας για την Καβάλα και όλο το νομό της. Στη διεθνή αγορά τα καπνά ήταν περιζήτητα, οι καπνοπαραγωγοί τα πουλούσαν σε πολύ καλές τιμές, τα κέρδη των καπνεμπόρων ήταν τεράστια... Και ενώ όλα πήγαιναν ομαλά, χωρίς να υποβόσκει καμιά κοινωνική αναταραχή, ξαφνικά μια μέρα του φθινοπώρου βρεθήκαμε για πρώτη φορά ενωμένοι ντόπιοι και πρόσφυγες σε έναν κοινό αγώνα επιβίωσης... Την είδηση οι καπνεργάτες την πληροφορήθηκαν την ώρα της δουλειάς τους. Σαν ένας άνθρωπος ενωμένοι, κίτρινοι και κόκκινοι [συντηρητικοί και κομμουνιστές] έτρεξαν στο μόλο για να εμποδίσουν τη φόρτωση των ανεπεξέργαστων καπνών και να περισώσουν το ψωμί τους... Μετά από αυτήν τη βάρβαρη αντεργατική πολιτική σε βάρος των καπνεργατών, οι γηγενείς και οι πρόσφυγες ενώνονταν πιο δυνατά σε κοινούς αγώνες για την επιβίωσή τους...» [Γ. Πέγιος, Από την Ιστορία του Συνδικαλιστικού Κινήματος της Καβάλας (1922-1953), σ. 29-30].

  

Ο αντικομμουνισμός και τα γεγονότα της Καβάλας

Γ. Κονδύλης

Στα 1923-1925, περίοδο μεγάλων εργατικών κινητοποιήσεων και κοινωνικής αναταραχής, αναπτύσσεται συστηματικά στην Ελλάδα ο αντικομμουνισμός, ως ιδεολογία, ως ρητορική, ως κρατική πολιτική και ως δράση ακραίων ομάδων. Ηγετική μορφή του πρώιμου ελληνικού αντικομμουνισμού υπήρξε ο στρατηγός και πολιτευτής Γ. Κονδύλης. Ο Ευρυτάνας πολιτικός ύψωνε συστηματικά τη σημαία της κομμουνιστικής απειλής, μάλιστα η προσκείμενη σ’ αυτόν εφημερίδα Μακεδονικά Νέα «προέβλεπε» ότι το φθινόπωρο του 1924 θα ξεσπάσει κομμουνιστική επανάσταση από τους καπνεργάτες! Θεωρούσε λοιπόν αναγκαία τη λήψη σκληρών μέτρων ενάντια στο ΚΚΕ, τα μέλη του και τα σωματεία που ελέγχονταν από τους κομμουνιστές. Ως υπουργός Στρατιωτικών στην κυβέρνηση Παπαναστασίου το τρίμηνο Μαρτ. – Ιουν. 1924, κυρίως όμως ως υπουργός Εσωτερικών στην κυβέρνηση Μιχαλακόπουλου, από 7 Οκτ. 1924, ανέλαβε εκστρατεία κατά του κομμουνισμού με όλα τα ιδεολογικά μέσα αλλά και με σώματα «πραιτοριανών» στο στράτευμα, με τοποθέτηση αξιωματικών στα συνδικάτα, με χρηματοδότηση νέων εργατικών αντι-σωματείων, με συγκρότηση ενόπλων ομάδων πολιτών κ.ά. Τα γεγονότα της Καβάλας αποτέλεσαν πρώτης τάξεως ευκαιρία για να θέσει σε εφαρμογή τα σχέδιά του για την προστασία του αστικού καθεστώτος από την κομμουνιστική επιβουλή!

* Άρθρο μας στην εφημερίδα "Μνήμη" του Συλλόγου Μικρασιατών Καβάλας, φ. 17, Ιαν. 2015.

Οι καπναποθήκες της Κομμέρσιαλ