Έλληνες πρόσφυγες στο Χαλέπι της Συρίας

Τότε στο Χαλέπι...

Η φωτογραφία εντοπίστηκε πριν από χρόνια στο αρχείο της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου (Library of Congress), αναρτήθηκε όμως τον τελευταίο καιρό σε διάφορες ιστοσελίδες, όταν βρέθηκε στην επικαιρότητα το θέμα των Σύρων προσφύγων. Στο πάνω μέρος της αναγράφεται: "Έλληνες πρόσφυγες στο Χαλέπι" (πόλη της Συρίας) και στη θέση της λεζάντας υπάρχει σημείωση: "Δόθηκε φαγητό σε 12.000 Έλληνες από τους Αμερικανούς". Στη δεύτερη σειρά της λεζάντας διακρίνεται ο τίτλος της αμερικανικής φιλανθρωπικής οργάνωσης Near East Relief (Αμερικανική Περίθαλψη Εγγύς Ανατολής), το σήμα της οποίας φαίνεται στην πόρτα του μοναδικού οχήματος.

Στην εικόνα, εξαθλιωμένοι ενήλικες και παιδιά περιμένουν στη σειρά για να πάρουν συσσίτιο (του Αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού;) και σε πρώτο πλάνο ένας φορητός εξοπλισμός (μάλλον) μαγειρείου.

Το φωτογραφικό αυτό ντοκουμέντο χρονολογείται μάλλον στις αρχές της δεκαετίας του 1920 και απαθανατίζει μία πτυχή του μεγάλου διωγμού των Ελλήνων της οθωμανικής Ανατολής, που είχε ως επίλογο το βίαιο ξεριζωμό τους από τη γενέθλια γη της Μικράς Ασίας.

Όπως είναι γνωστό από προσφυγικές μαρτυρίες, κατά τη διάρκεια του Μεγάλου Πολέμου χιλιάδες Έλληνες του Πόντου και άλλων περιοχών της Μικράς Ασίας εκτοπίστηκαν προς τα ανατολικά, στο πλαίσιο του σχεδίου εθνικής εκκαθάρισης που είχε αρχίσει να εφαρμόζεται ήδη από το 1914. Μερικές χιλιάδες από τους εκτοπισμένους βρέθηκαν στη Συρία, η οποία το 1920 είχε περάσει υπό γαλλικό έλεγχο (τέτοια περίπτωση, μάλλον η πιο γνωστή, είναι της Σάνο Χάλο, που μετά από μαρτυρική πορεία κατέληξε στο Χαλέπι της Συρίας· βλ. Thea Halo, "Ούτε το όνομά μου", σελ. 315 κ.ε.).

Δεύτερο και πιθανότερο ενδεχόμενο είναι να πρόκειται για πρόσφυγες που διέφυγαν από την Τουρκία το Σεπτέμβρη του 1922. Η Μικρασιατική Καταστροφή σήμανε την εκκένωση της Μικράς Ασίας υπό συνθήκες τρόμου και αποτρόπαιας βίας. Εκτός από τις πολύ γνωστές και μαζικές κατευθύνσεις της προσφυγικής εξόδου (προς τα νησιά του Αιγαίου και τα μεγάλα λιμάνια της στεριανής χώρας ή προς την ανατ. Θράκη και Κωνσταντινούπολη κι από εκεί προς την Ελλάδα) υπήρχαν και μερικές χιλιάδες πρόσφυγες των νότιων μικρασιατικών περιοχών που αναζήτησαν καταφύγιο στη Συρία.

Όπως ήδη σημειώσαμε, η Συρία βρισκόταν από το 1920 υπό προσωρινή γαλλική κατοχή και de facto είχε μετατραπεί σε γαλλική αποικία. Κατά συνέπεια φάνταζε ως ασφαλής προορισμός για τους Έλληνες και Αρμένιους πρόσφυγες, που αναζητούσαν έναν ενδιάμεσο σταθμό για τη μετάβασή τους στην Ελλάδα. Υπολογίζεται ότι στη Συρία κατέφυγαν κάπου 15-17 χιλιάδες Μικρασιάτες πρόσφυγες. Εκεί όμως ήρθαν αντιμέτωποι με την αδιαφορία των Γάλλων, οι οποίοι όχι μόνο δεν ήταν διατεθειμένοι να τους περιθάλψουν, αλλά απαιτούσαν την απομάκρυνσή τους.

Στις ελληνικές εκκλήσεις για βοήθεια ανταποκρίθηκαν τότε οι Αμερικανοί, οι οποίοι διέθεσαν τα αναγκαία ποσά στον Αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό για να οργανώσει συσσίτια μέχρι το καλοκαίρι του 1923. Όταν τέθηκε σε εφαρμογή η «Σύμβαση περί ανταλλαγής των ελληνικών και τουρκικών πληθυσμών», στα τέλη Αυγούστου 1923, το μεγαλύτερο μέρος των προσφύγων μεταφέρθηκε με ελληνικά μέσα στην Ελλάδα. Αρκετοί ωστόσο παρέμειναν εκεί και αποτέλεσαν τον πυρήνα μιας χριστιανικής - ελληνικής κοινότητας η οποία εξελίχθηκε στη μεγαλύτερη της Συρίας.

Από τις μαρτυρίες που έχουν αναρτηθεί, φαίνεται ότι οι Σύροι του Χαλεπίου δεν αδιαφόρησαν για τους κατατρεγμένους Μικρασιάτες, αλλά στάθηκαν αρωγοί στο δράμα τους. Μιλάμε για τους προγόνους αυτών που δοκιμάζονται σήμερα στο κέντρο της Αθήνας, στα νησιά, στα κέντρα κράτησης, στα βόρεια σύνορα της χώρας...

(Από παλιότερο δημοσίευμά μου στη "Μνήμη" του Συλλόγου Μικρασιατών Καβάλας)