Η απελευθέρωση της Καβάλας, 13 Σεπτεμβρίου 1944

 

Για την απελευθέρωση της Καβάλας, 13 Σεπτεμβρίου 1944

Από τις εκδηλώσεις της 13ης Σεπτεμβρίου 1944 στην Καβάλα

(ανάρτηση στο FB, 13 Σεπτεμβρίου 2023)

Κάποιες σημερινές αναρτήσεις για την 79η επέτειο της απελευθέρωσης της Καβάλας από τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ, στις 13 Σεπτεμβρίου 1944, επανέφεραν τις γνωστές απόψεις για τις “δόλιες σχέσεις” του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ με τους Βούλγαρους κομμουνιστές του Πατριωτικού Μετώπου.

Θυμίζουμε συνοπτικά τα γεγονότα: Στις 9 Σεπτεμβρίου του 1944 το Πατριωτικό Μέτωπο της Βουλγαρίας κατέλαβε πραξικοπηματικά την εξουσία, προσχώρησε στο πλευρό των συμμάχων και παρέδωσε τις πολιτικές αρχές των κατεχόμενων ελληνικών περιοχών στο ΕΑΜ, χωρίς να αποκηρύξει ρητά τις βουλγαρικές διεκδικήσεις για τα εδάφη αυτά. Τις επόμενες ημέρες εισήλθαν τα στρατεύματα του ΕΛΑΣ στις μεγάλες πόλεις και κωμοπόλεις της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, όπου και εγκαθιδρύθηκαν δομές Λαϊκής Αυτοδιοίκησης.

Η παράδοση της εξουσίας από το βουλγαρικό Πατριωτικό Μέτωπο στο ΕΑΜ και η αμαχητί είσοδος του ΕΛΑΣ στις πόλεις, δημιούργησε υπόνοιες για παρασκηνιακές συμφωνίες των δύο κομμουνιστικών κομμάτων, σύμφωνα με τις οποίες το ΚΚΕ προέβη μυστικά σε παραχωρήσεις εθνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων, δηλ. δεχόταν να ικανοποιηθούν οι βουλγαρικές βλέψεις στη Μακεδονία και Θράκη, με αντάλλαγμα την ενίσχυσή του από τους Βουλγάρους στον αγώνα του εναντίον των εθνικιστών μετά την απελευθέρωση. Τις υποψίες για εξυπηρέτηση των σχεδίων της Σόφιας από το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ ενίσχυσε η εδώ παραμονή των βουλγαρικών πληθυσμών, ορισμένων βουλγαρικών υπηρεσιών και κυρίως των βουλγαρικών στρατευμάτων μέχρι τις 26 Οκτωβρίου, δηλ. για ενάμισι ακόμη μήνα.

Τα λάθη αυτής της ιδιότυπης και αμήχανης διαρχίας αναγνωρίζει και ο ηγέτης του 26ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ Κώστας Κωνσταντάρας, που ομολογεί ότι έγιναν “σοβαρά σφάλματα κατά την απελευθέρωσι, που έδωσαν λαβή στους εχθρούς του ΕΑΜ να μιλούν για συνεργασία με τους Βουλγάρους”. Ωστόσο πρέπει να σημειωθεί ότι τα δικαστήρια του ελληνικού κράτος, στα οποία παραπέμφθηκαν οι ηγέτες του τοπικού ΕΑΜ/ΕΛΑΣ για τη συνεργασία τους με τους Βουλγάρους του Πατριωτικού Μετώπου (από τις 13 Σεπτ. μέχρι τις 26 Οκτ.), αποφάνθηκαν ότι αυτή η σχέση ήταν αυτονόητη και επιβεβλημένη. Για παράδειγμα, στην περίπτωση της παραπομπής των δύο δημάρχων της ΕΑΜοκρατίας (του φιλελεύθερου Γεώργιου Βασιλικού και του κομμουνιστή Στέφανου Νικολαΐδη) και πολλών δημοτικών και νομαρχιακών συμβούλων και μελών των ΕΑΜικών οργάνων, τονίζεται ότι  “… ούτοι ήλθον εις επαφήν με τας μη αποχωρησάσας εισέτι στρατιωτικάς και πολιτικάς βουλγαρικάς αρχάς, αίτινες ουδεμίαν ήσκουν εξουσίαν ιδία μετά την 13ην Σεπτεμβρίου 1944, προς τον σκοπόν να επιτύχουν την ομαλήν διαδοχήν εις την εξουσίαν διά την διοίκησιν των απελευθερωθέντων εδαφών…”.

Ιδιαίτερα αξιοποιήθηκε από την αντιΕΑΜική προπαγάνδα (και προβάλλεται μέχρι και σήμερα) η συμμετοχή Βουλγάρων εκπροσώπων της επαναστατικής κυβέρνησης στους εορτασμούς της 13ης Σεπτεμβρίου 1944, όταν η πόλη πανηγύριζε την απελευθέρωσή της μετά από 3,5 χρόνια σκληρής βουλγαρικής κατοχής. Οι δημοσιευμένες μαρτυρίες γι’ αυτές τις εκδηλώσεις και κυρίως οι φωτογραφίες, όπου συνυπάρχουν άνδρες του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ και Βούλγαροι, χρησιμοποιήθηκαν επί σειρά ετών στις δίκες των αριστερών ως τεκμήριο ενοχής. Τα στοιχεία αυτά δε θεωρήθηκαν βέβαια από τις δικαστικές αρχές ως σοβαρή ένδειξη, έπαιξαν όμως σημαντικό ρόλο στο παιγνίδι των πολιτικών εντυπώσεων και της προπαγάνδας, αφού χρησιμοποιήθηκαν έντεχνα ως απτή απόδειξη για τη δόλια συνεργασία ΕΑΜ/ΕΛΑΣ και Βουλγάρων.

Στις αναρτώμενες φωτογραφίες από τους εορτασμούς της 13ης Σεπτ. 1944 διακρίνονται αντάρτες του ΕΛΑΣ και ο διοικητής  του 26ου Συντάγματος Κώστας Κωνσταντάρας, οι Βούλγαροι υπουργοί του Πατριωτικού Μετώπου Τσερπέτσεφ και Νέικωφ, ο ιατρός Γ. Βασιλικός, πρώτος δήμαρχος της Λαϊκής Αυτοδιοίκησης, ο δικηγόρος Ν. Βασταρδής, υποψήφιος του Λαϊκού Κόμματος στις εκλογές του 1946, κ.ά. Κατά τις αριστερές μαρτυρίες, ο Τσερπέτσεφ χαιρέτησε το λαό της Καβάλας με τα εξής λόγια: “Εμείς από σήμερα παραδίδουμε τις αρχές, πολιτικές και στρατιωτικές, στον ελληνικό λαό. Η Ανατολική Μακεδονία και Θράκη είναι πια ελεύθερες. Όλοι οι Βούλγαροι φασίστες κομιτατζήδες θα συλληφθούν”.

Ο Κ. Κωνσταντάρας στη Σχολή Ευελπίδων

Για τα γεγονότα εκείνων των ημερών θα προσθέσουμε και ένα μικρό απόσπασμα από την έγγραφη απολογία του Κωνσταντάρα (φωτ.) προς τον πρόεδρο του Ανακριτικού Συμβουλίου (9 Απριλίου 1946): “Δύο Βούλγαροι υπουργοί έφθασαν εις Καβάλλαν μαζί με παρτιζάνους και εζήτησαν να παραδώσουν τας πολιτικάς και στρατιωτικάς αρχάς εις τους Έλληνας. Με αυτούς τους Βουλγάρους ήλθομεν εις επαφήν, όταν κατήλθομεν και καταλάβαμεν και απελευθερώσαμεν τας περιοχάς αυτάς. Ήλθομεν εις επαφήν ως νικηταί προς ηττημένους. Αφαιρέσαμεν από τους Βουλγάρους όλας τας εξουσίας και έλαχεν εις ημάς ο κλήρος και η εξαιρετική τιμή να στήσωμεν πρώτοι την Κυανόλευκον εις τας πόλεις και τα χωρία της Ανατ. Μακεδονίας και Θράκης… Εγκαταστήσαμεν αμέσως Φρουραρχείον εις τας πόλεις και φυλάκια εις τας εξόδους των πόλεων και εις τας διασταυρώσεις των οδών, διασώσαντες τον εθνικόν πλούτον από την αρπακτικήν μανίαν των Βουλγάρων. Το χέρι μας ξέσχισε τας βουλγαρικάς ταμπέλλας, ξήλωσε τα βουλγαρικά σήματα και έσβυσε τα βουλγαρικά ονόματα. Ημείς είμεθα εκείνοι που παρεδώσαμεν εις τους Άγγλους περί τους 240 Γερμανούς αιχμαλώτους του Έβρου, Ιταλούς αιχμαλώτους και μέγαν αριθμόν Βουλγάρων εγκληματιών πολέμου, εκ των οποίων υπάρχουν ακόμα αρκετοί εις τας φυλακάς της περιοχής. Από ημάς είδον οι κάτοικοι να σέρνωνται και να διαπομπεύωνται, να φυλακίζωνται, να δικάζωνται και να εκτελούνται εις τας κεντρικάς πλατείας των πόλεων οι εγκληματίαι Βούλγαροι που επί 3,5 χρόνια εβασάνιζον, όπως ο Γρηγόρωφ, διοικητής της Οχράνας Καβάλλας, ο έπαρχος Χρυσουπόλεως, ο Κλέτσκωφ και ο Ντότσεφ (ο εις διοικητής της Οχράνας και ο άλλος γενικός διοικητής της Ανατ. Μακεδονίας και Θράκης), ο βασανιστής Μπορίς και τόσοι άλλοι” (από πολυσέλιδο χειρόγραφο του ηγέτη του ΕΛΑΣ, που μας διέθεσε, μαζί με πολλά άλλα τεκμήρια, ο εγγονός του, Κώστας Κωνσταντάρας).