Το τζαμί του Ιμπραήμ πασά στην Καβάλα - ένα σκίτσο του 1860

Το τζαμί του Ιμπραήμ πασά στην Καβάλα - ένα σκίτσο του 1860

(ανάρτηση στο FB, 26-1-2014)

Σκίτσο της Mary Ad. Walker, με το τζαμί του Ιμπραήμ πασά, σημερινή εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Σε πρώτο πλάνο φαίνεται ο κεντρικός δρόμος της πόλης (σημερ. Κουντουριώτου), όπου αναπτύσσεται η αγορά. Παράλληλα στην ακτογραμμή διακρίνεται η Εγνατία οδός, που συνέδεε την Ανατολή με τη Δύση. Η εκτός των τειχών περιοχή είναι ακόμη εντελώς ανοικοδόμητη.

Δυο λόγια για το ρόλο του τζαμιού: Το 1391 η Χριστούπολη καταλαμβάνεται από τους Οθωμανούς και για 140 χρόνια φέρει τα σημάδια της καταστροφής και της εγκατάλειψης. Υποδομές και λειτουργίες πόλης αποκτά η Καβάλα στα 1520-1530, όταν ο Ιμπραήμ πασάς, βεζύρης και κουνιάδος του σουλτάνου Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς, κατασκευάζει μεγάλης κλίμακας έργα ύδρευσης, άμυνας και κοινής ωφέλειας.

Ένα από αυτά ήταν το μνημειακών διαστάσεων ομώνυμο τζαμί (τα τζαμιά έφεραν το όνομα του "χορηγού" τους), γύρω από το οποίο συγκροτήθηκε ένα μεγάλο külliye (κουλιγιέ). Τα külliye ήταν συγκροτήματα δημοσίων κτισμάτων που ιδρύονταν με το θεσμό του βακουφιού (αφιερώματος) και παρείχαν κοινωφελείς υπηρεσίες, θρησκευτικού, κοινωνικού και οικονομικού χαρακτήρα.

Το συγκρότημα της Καβάλας εκτεινόταν έξω από τη χερσόνησο της Παναγίας και περιλάμβανε: Εκπαιδευτικά και θρησκευτικά ιδρύματα. Ιμαρέτ, δηλ. «κουζίνα για σούπα», που τροφοδοτούσε τους άπορους, τους ταξιδιώτες και τους σπουδαστές. Χαμάμ και σεμπιλχανέ, δηλ. δημόσιο λουτρό και δημόσιες κρήνες. Γύρω από το τζαμί αλλά και έξω από τα τείχη της πόλης, κτίστηκαν χάνια, μαγαζιά, εργαστήρια, αποθήκες και στο βόρειο μέρος της σημερινής κεντρικής πλατείας οικοδομήθηκε μεγάλο καραβανσεράι, πανδοχείο για την εξυπηρέτηση των καραβανιών και των εμπόρων.

Τα έργα της περιόδου 1520-1530 δεν άλλαξαν απλώς τη μορφή του μισοερειπωμένου χώρου. Έδωσαν πνοή στο μικρό οικισμό, βελτίωσαν τις συνθήκες ασφάλειας και διαβίωσης και συνέβαλαν στην αύξηση του πληθυσμού και στην τόνωση της οικονομικής δραστηριότητας, με δυο λόγια στην ανασυγκρότηση της πόλης.