"Οι μουσουλμάνες της Ανταλλαγής"

“Το όνομά μου είναι Νουριέ, είμαι χήρα εικοσιεννιά (29) χρονών, παιδιά δεν έχω. Τώρα μένω στο σπίτι του πατέρα μου, του Χατζημεμέτ Τζαναβάρ, στο χωριό Γκόριανη, δίπλα στη Νικησιάνη. Αύριο θα κατέβω στο Πράβι, θα πάω στο Δεσπότη και θα του ζητήσω να με βαφτίσει. Θα του πω ότι η γιαγιά μου ήταν χριστιανή από τα μέρη της Ζηλιάχοβας, της Ζίχνης, που αλλαξοπίστησε με το ζόρι. Στις φλέβες μου, θα του πω, κυλάει χριστιανικό αίμα. Από μικρή αγαπούσα τη χριστιανική θρησκεία και τους Έλληνες. Γι’ αυτό δεν έφυγα μαζί με τους συγχωριανούς μου. Μ’ όλα τα παρακάλια και τις απειλές τους, δεν τους ακολούθησα στην Τουρκία, αλλά έμεινα εδώ, με κίνδυνο της ζωής μου. Εδώ είναι η πατρίδα μου, εδώ ανάπνευσα τον πρώτο αέρα της ζωής, εδώ θέλω να ζήσω!”

“Εγώ είμαι η Εσμέ, γέννημα θρέμμα της Καβάλας. Τον άντρα μου τον έχασα πριν από δυόμισι χρόνια. Αρρώστησε ξαφνικά και με άφησε χήρα με δυο θυγατέρες. Μετά γνώρισα έναν καλόν άνθρωπο. Χριστιανός είναι, ήρθε πρόσφυγας από τα Άδανα. Με νοιάστηκε κι εμένα και τα παιδιά μου και μας πήρε να ζήσουμε μαζί του στο Νουσλά, κοντά στο Λευτεραί. Μαζί του απέκτησα και μια τρίτη κόρη και τώρα που σας μιλάω, θαρρώ πως είμαι πάλι γκαστρωμένη. Μου λένε τώρα να σηκωθώ να φύγω. Έγινε, λέει, Μουμπαντελέ, Ανταλλαγή, κι εμείς οι μουσουλμάνοι θα πάμε στην Τουρκία. Καλύτερο το έχω να σκοτωθώ. Αύριο θα σηκωθώ και θα πάω στο Δεσπότη. Θα τον παρακαλέσω να με βαφτίσει χριστιανή, να μείνω εδώ στην πατρίδα μου, με τον άνθρωπό μου”.

Η υπόθεση της Νουριέ παραπέμφθηκε από το Μητροπολίτη Ελευθερούπολης στο Μουφτή της Κομοτηνής (24-6-1924) και η έκβασή της δεν είναι γνωστή. Την Εσμέ τη συναντούμε και σε έγγραφο του 1928, άρα έμεινε στην Ελλάδα.

Οι μονόλογοι της Νουριέ και της Εσμέ βασίζονται σε έγγραφα από το Αρχείο της Μητρόπολης Ελευθερούπολης (Γενικά Αρχεία του Κράτους – Αρχεία Ν. Καβάλας, “Αρχείο Ιεράς Μητροπόλεως Ελευθερουπόλεως, 1907-1956”, φάκ. “Αιτήσεις Μουσουλμάνων, 1923-1928”), τα οποία διασκευάστηκαν για τις ανάγκες της παράστασης “Ήταν Κατάρα Θεού η Ανταλλαγή” του Συλλόγου Μικρασιατών της Καβάλας, σε συνεργασία με τα Γ.Α.Κ. – Αρχεία Ν. Καβάλας και το Μουσικό Σχολείο Καβάλας (Αμφιθέατρο Π.Ε. Καβάλας, 15-11-2014).

Σημειώνουμε εδώ το 1923-24 οι ανταλλάξιμοι μουσουλμάνοι διατράνωναν την αντίθεσή τους στην υποχρεωτική Ανταλλαγή των Πληθυσμών, με συγκεντρώσεις και ψηφίσματα διαμαρτυρίας, και ικέτευαν να παραμείνουν και να πεθάνουν στο “πάτριον ελληνικόν έδαφος”. Το κείμενο διαμαρτυρίας των μουσουλμάνων της Ελευθερούπολης προσυπέγραψαν και οι Έλληνες πρόσφυγες που μόλις είχαν εγκατασταθεί στην επαρχία Πραβίου!

* H φωτογραφία προέρχεται από το Ι.Λ.Α.Κ.