Η πειρατεία, το δουλεμπόριο και η αρχαιοκαπηλία στο λιμάνι της οθωμανικής Καβάλας (15ος - 19ος αι.). Μικρές αρχειακές μαρτυρίες

Η πειρατεία – το δουλεμπόριο – η αρχαιοκαπηλία*

Στo λιμάνι της Καβάλας δεν ανθούσε μόνο το εμπόριο, αλλά και άλλες “επικερδείς δραστηριότητες”, όπως η πειρατεία. Βασικοί λόγοι ήταν η θέση της πόλης πάνω στους χερσαίους και θαλάσσιους δρόμους του βορείου Αιγαίου, το ναυτικό της εμπόριο και οι αποθήκες του λιμανιού της.

Το 15^ο και 16^ο αιώνα ο κόλπος της Καβάλας αποτελούσε σταθμό ανεφοδιασμού και ορμητήριο για “κουρσάρους”. Οι πειρατές λεηλατούσαν την περιοχή και λήστευαν τα καραβάνια που περνούσαν από το στενό πέρασμα της Εγνατίας οδού. Κατά τον Τούρκο θαλασσοπόρο Piri Reis, η κατασκευή του κάστρου της Καβάλας και η εγκατάσταση φρουράς αποσκοπούσαν στην καταπολέμηση της πειρατικής μάστιγας.

Το Μάρτιο του 1519 άνδρες από 10 πειρατικά της Ρόδου αποβιβάστηκαν στην ακτή και επιτέθηκαν στη συνοδεία του Σελήμ Α΄, την ώρα που αυτός περνούσε από την Καβάλα. Οι φρουροί εξοντώθηκαν και λίγο έλειψε να πιαστεί αιχμάλωτος ο ίδιος ο σουλτάνος.

Σε ραβινική πηγή του 16^ου αιώνα βρίσκουμε μια ενδιαφέρουσα πληροφορία: Νεαρή Ουγγροεβραία που είχε αρραβωνιαστεί με ομόθρησκό της από την Ουγγαρία, αρνείται να τον ακολουθήσει στην υποχρεωτική μετοικεσία του (“sürgün”) από τη Βουδαπέστη στην Καβάλα, με βασικό επιχείρημα ότι δεν μπορεί να εγκατασταθεί σε μια ασήμαντη πόλη όπου η ζωή της και η ζωή των παιδιών της θα απειλούνται διαρκώς από τους πειρατές. Ο ραβίνος βρήκε τα επιχειρήματα της νέας ακαταμάχητα και ακύρωσε τον αρραβώνα.

Πειρατικές επιδρομές δεν έκαναν μόνο οι κουρσάροι αλλά και οι στόλοι των ιταλικών πόλεων και των χριστιανικών ταγμάτων της Δύσης. Το 16ο και 17ο αιώνα η περιοχή της Καβάλας λεηλατήθηκε επανειλημμένα από πειρατικές γαλέρες Βενετσιάνων, Γάλλων και Ιωαννιτών ιπποτών της Ρόδου και από πειρατικά μπερτόνια της Φλωρεντίας. Οι πειρατές άδειαζαν τις σιταποθήκες του λιμανιού και τις παρέδιδαν στην πυρά. Σε κάποιες περιπτώσεις επιχείρησαν να εισβάλουν και στην πόλη, αλλά αποκρούστηκαν στην πύλη των τειχών.

Από τις αρχές του 18ου αιώνα η Καβάλα αποκτά μεγάλη σημασία για το γαλλικό εμπόριο. Το 1701 εγκαθίσταται σ' αυτή τη μικρή “σκάλα του Λεβάντε” γαλλικό προξενείο και γαλλικοί εμπορικοί οίκοι (το 1746 και υποπροξενείο της Βενετίας). Έτσι στόχος των πειρατικών επιδρομών γίνονται και τα γαλλικά εμπορικά πλοία: Το 1748 Άγγλοι κουρσάροι επιτέθηκαν στο πλοίο του Γάλλου μεγαλέμπορου Gautier, που ήταν αγκυροβολημένο στην Καβάλα, και το 1774 πειρατές με ρωσική σημαία κυρίευσαν γαλλικό πλοίο. Το 1771, μεσούντος του ρωσοτουρκικού πολέμου, άνδρες του ρωσικού στόλου αποβιβάστηκαν στο λιμάνι και άρπαξαν σιτηρά από δημόσιες και ιδιωτικές αποθήκες.

Το φαινόμενο συνεχίστηκε μέχρι και τις αρχές του 19ου αιώνα. Η ίδρυση Προξενικού Πρακτορείου της Ελλάδας στην Καβάλα (1834) συνδέθηκε και με την καταπολέμηση της πειρατικής μάστιγας στα βόρεια παράλια του Αιγαίου. Κατά τη δεκαετία του 1830 ο πρώτος Έλληνας προξενικός πράκτορας της Καβάλας συνεργαζόταν με τις τουρκικές αρχές της Καβάλας και της Θάσου και ενημέρωνε το ελληνικό Υπουργείο των Εξωτερικών για ό,τι μπορούσε να συμβάλει στην εξάλειψη της πειρατείας, που αποτελούσε τροχοπέδη για την ανάπτυξη της εμπορικής δραστηριότητας.

Στο δουλεμπόριο επιδίδονταν οι αξιωματούχοι της πόλης. Σύμφωνα με τις λίγες πληροφορίες δυτικών πηγών, αγόραζαν αιχμαλώτους και τους μετέφεραν με τις γαλέρες τους στα “σκλαβοπάζαρα” της Ανατολής. Το 1579 ο μπέης της Καβάλας Ομέρ ζητούσε για τέσσερις αιχμάλωτους από τη Γεωργία περισσότερα από 10.000 άσπρα. Το 1619 ο μπέης της Καβάλας Ασλάν κέρδισε από την πώληση σκλάβων 6.000 τάλιρα.

Το 18ο αιώνα το λιμάνι της Καβάλας ήταν κομβικό σημείο για το δίκτυο αρχαιοκαπηλίας που είχαν οργανώσει οι Δυτικοί στην ευρύτερη περιοχή. Σε επιστολή Γάλλου αβά αναφέρεται ότι το 1729 αγόρασε από το μητροπολίτη Ξάνθης βιβλία των μοναστηριών της περιοχής Μπουρού (Πόρτο Λάγο), προς δέκα τάλιρα τον τόμο. Το πλοίο, που απέπλευσε από την Καβάλα, ναυάγησε και χάθηκαν όλα. Τα περισσότερα ήταν βιβλία ιστορικά, “βυζαντινά και ακόμη παλαιότερα”.   

*Τα  κείμενο αυτό είναι δημοσιευμένο (με μικρές διαφορές) ως "παράθυρο" στο βιβλίο (των Ν. Καραγιαννακίδη και Κ. Λυκουρίνου), Νεάπολις - Χριστούπολις - Καβάλα, έκδ. Δήμου Καβάλας (ενότητα Β5. Λιμάνι - Ναυπηγείο, σ. 124-133). Εδώ προσθέσαμε κάποιες πληροφορίες.