Ήμαρτον! - Ένας αφορισμός στην Καβάλα του 1860

Ήμαρτον! - Ένας αφορισμός στην Καβάλα του 1860

(Ανάρτηση στο FB, 9 Νοεμβρίου 2016)

Οι ελληνορθόδοξες κοινότητες του οθωμανικού κράτους είχαν δική τους εσωτερική ζωή: Τα ζητήματα προσωπικών σχέσεων (αρραβώνες, γάμοι, χωρισμοί, υιοθεσίες κ.ά.) υπάγονταν στη δικαιοδοσία της Εκκλησίας, ενώ οι οικονομικού χαρακτήρα ιδιωτικές συναλλαγές (πωλητήρια, εξοφλητικά, συμβόλαια, συμφωνητικά κ.ά.) στην αρμοδιότητα της Δημογεροντίας. (Ουσιαστικά στη δικαιοδοσία της οθωμανικής διοίκησης απέμεναν κυρίως τα ζητήματα φορολογίας, ακίνητης περιουσίας, δημόσιας τάξης).

Για να διασφαλιστεί η αυτοτέλεια της κοινότητας (στην ουσία, η ηθική και θρησκευτική της αυθυπαρξία) έπρεπε τα μέλη της να έχουν αίσθημα κοινοτικής συνείδησης και ευθύνης: Να διαφυλάσσουν τα "στεγανά" της κοινοτικής ζωής και να μην επιτρέπουν ή να μην προκαλούν οθωμανικές παρεμβάσεις στα εσωτερικά της. Επίσης να πειθαρχούν στις αποφάσεις των κοινοτικών οργάνων και των δύο δικαστηρίων της (εκκλησιαστικού και κοινοτικού - δημογεροντικού), τα οποία εκδίκαζαν τις υποθέσεις της αρμοδιότητάς τους.

Όποιος προκαλούσε ρήγματα στην κοινοτική αυτοτέλεια έπρεπε να τιμωρηθεί. Τα μόνα μέσα τιμωρίας που διέθετε η κοινότητα ήταν οι ηθικοί κολασμοί, κυρίως τα εκκλησιαστικά επιτίμια: ο εξωεκκλησιασμός, η ακοινωνησία και, σπανιότατα, ο αφορισμός. Το τρομερό μέτρο του αφορισμού μόνο σε μία περίπτωση επιβλήθηκε στην Καβάλα, περίπτωση που σίγουρα θα είχε συγκλονίσει τη μικρή χριστιανική κοινωνία, στη μύτη της χερσονήσου της Παναγίας:

Το Νοέμβριο του 1861 διαλύεται ο αρραβώνας της Βασιλικής με τον Γεώργιο, με ευθύνη της κοπέλας. Σύμφωνα με τους νόμους (με το ισχύον βυζαντινορωμαϊκό δίκαιο, το επίσημο δίκαιο της Εκκλησίας), ο πατέρας της, Αναστάσιος, υποχρεώνεται να επιστρέψει διπλά τα δώρα αρραβώνα του γαμπρού. Ο Αναστάσιος δεν πειθαρχεί στην απόφαση της Δημογεροντίας και προσφεύγει σε οθωμανικό δικαστήριο (!), το οποίο ακυρώνει την κοινοτική απόφαση και εκδίδει νέα, ευνοϊκή για τον Αναστάσιο.

Η πράξη του Αναστάσιου ισοδυναμεί με προδοσία! Οι δημογέροντες θορυβημένοι ζητούν από τον αρχιερέα τους να αντιδράσει, γιατί διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος να επέμβει ο οθωμανός δικαστής "καί εἰς ἄλλας πολλάς δίκας ἐκτελεσθείσας κατά τόν θρησκευτικόν μας νόμον καί νά ἀνατρέψῃ πάντα τά καθεστῶτα".

Η απάντηση του μητροπολίτη Ξάνθης είναι αμείλικτη: Αφορίζει τον Αναστάσιο και καλεί τον ιερέα και τους δημογέροντες να αναγνώσουν το “αφοριστικό” στην εκκλησία, "ὥστε νά γνωρίζῃ πᾶς ἕκαστος τόν τοιοῦτον ἀφορισμένον καί ἔξω τῆς Χριστοῦ ἐκκλησίας καί κανείς νά δίδῃ ἤ παίρνῃ τήν καλημέραν του ἤ κάμνῃ ἀλισβερίσι μετ’ αὐτοῦ".

Ο αφορισμός καθιστά τον παραβάτη απόβλητο της χριστιανικής κοινότητας και τον αναγκάζει σε μεταμέλεια. Δύο εβδομάδες αργότερα ο αρχιερατικός επίτροπος και οι δημογέροντες επισκέπτονται το μητροπολίτη και του ζητούν να δείξει επιείκεια και ευσπλαχνία. Ο Αναστάσιος "ὑπέπεσε μέν εἰς ἔγκλημα τό ὁποῖον ἐπέφερεν ποινήν ἀποκλείσεως ἀπό τήν κοινωνίαν τῶν πιστῶν", όμως "ἐλθών εἰς ἑαυτόν συνῆκε (συνειδητοποίησε) τήν κακόβουλον πράξιν του καί προσπεσών ἀναβοᾶ μετά συντετριμένης καρδίας τό ἤμαρτον"!