Τα Θεοφάνεια των ορφανών προσφυγόπουλων της Near East Relief

Μια φωτογραφία

Στις 21 Ιανουαρίου 2016 (και για περίπου μια εβδομάδα) η Near East Relief Historical Society (Syracuse, New York, USA) έβαλε στο εξώφυλλό της στο Facebook μια εξαιρετική φωτογραφία της Καβάλας, άγνωστη μέχρι τότε. Η επιμελήτρια του Μουσείου της Οργάνωσης εξηγούσε στο κείμενό της ότι η “μυστηριώδης” φωτογραφία και μερικές άλλες από το ίδιο γεγονός βρέθηκαν στο φωτογραφικό αρχείο της Οργάνωσης, χωρίς να φέρουν κάποια λεζάντα, σημείωση ή πληροφορία.

Από την πρώτη στιγμή κίνησαν το ενδιαφέρον της και άρχισε τις προσπάθειες για την ταυτοποίησης των φωτογραφιών και τη λύση του μυστηρίου. Στην αρχή, γράφει, παραπλανήθηκε νομίζοντας ότι είναι η Σμύρνη τις Ημέρες της Καταστροφής, πίστεψε μάλιστα ότι οι καμάρες που διακρίνονταν στο βάθος ανήκουν στο Υδραγωγείο Kizilcullu της Σμύρνης, που της ήταν γνωστό από τα αρχεία των Λεβαντίνων (την πόλη της Καβάλας την αγνοούσε).

Βλέποντας όμως σκηνές από τον εορτασμό των Θεοφανείων στη Σμύρνη στις 6 Ιανουαρίου 2016 έμαθε για την ορθόδοξη τελετουργία των Φώτων. Έτσι μπόρεσε να εξηγήσει την παρουσία των νεαρών ημίγυμνων ανδρών μέσα στο νερό και το λόγο της συγκέντρωσης τόσων ανθρώπων στην παραλία: Επρόκειτο για το λαμπρό εορτασμό των Θεοφανείων! Σε ποια πόλη όμως; Κάποιες άλλες  ταυτοποιημένες φωτογραφίες της πόλης μας, με τις Καμάρες, τη βοήθησαν να καταλήξει στην Καβάλα!

Από τη μαζική και συντεταγμένη παρουσία των (ορφανών) παιδιών με τα πηλίκια σε πρώτο πλάνο (αυτά ουσιαστικά φωτογραφίζει ο συνεργάτης της NER), μπορούμε να χρονολογήσουμε τη φωτογραφία στα μέσα της δεκαετίας του 1920, μάλλον στα 1924 ή 1925 (τα ορφανά της Near East Relief έρχονται στην Καβάλα από τα μέσα του 1923 και μετά).

Η “Αμερικανική Περίθαλψη Εγγύς Ανατολής”

Όπως είναι γνωστό, η American Near East Relief  (στα 2015 συμπλήρωσε έναν αιώνα ζωής και από το 1930 φέρει τη σημερινή της ονομασία: “Near East Foundation”) ιδρύθηκε στα 1915 για παράσχει ανθρωπιστική βοήθεια στους Αρμένιους και στους άλλους χριστιανικούς πληθυσμούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που κατά την διάρκεια του Α΄Παγκσμίου Πολέμου υπέστησαν τη γενοκτονική πολιτική των Νεότουρκων.

Κατά τη Μικρασιατική Καταστροφή, η δράση της επικεντρώθηκε στη διάσωση ορφανών παιδιών, Ελλήνων και Αρμενίων, που είχαν απομείνει ανυπεράσπιστα στη Μικρά Ασία. Μετά την πυρπόληση της Σμύρνης η οργάνωση απομάκρυνε από την Τουρκία κάπου 20.000 ορφανά (τα 9.000 ήταν παιδιά Αρμενίων), τα οποία βρήκαν καταφύγιο στην Ελλάδα.

Από τα κυριότερα κέντρα δράσης της Near East Relief στην Ελλάδα (μαζί με τη Σύρο, Αθήνα, Κόρινθο κ.ά.) ήταν η Καβάλα. Στα μέσα του 1923 ήδη είχαν βρει καταφύγιο στην πόλη και στην ενδοχώρα της κάπου χίλια (1.000) ορφανά προσφυγόπουλα Ελλήνων και Αρμενίων της Μικράς Ασίας. Τα μικρότερα παιδιά είχαν εισαχθεί στα ορφανοτροφεία, ενώ τα μεγαλύτερα είχαν τοποθετηθεί σε οικογένειες της υπαίθρου, με το πρόγραμμα «Τοποθέτησις ορφανών εις θέσεις αυτοσυντηρήσεως». Κάποια ανέλαβαν εργασία ως μαθητευόμενοι σιδηρουργοί, υποδηματοποιοί, ξυλουργοί, φαναρτζήδες, ράφτες κ.ά., στην πλειονότητά τους όμως ασχολήθηκαν με τη γεωργία.

Σε έντυπο της Near East, του Σεπτ. 1923, εικονίζεται η αποβίβαση ορφανών παιδιών στην Καβάλα. Σύμφωνα με τη λεζάντα, η ελληνική κυβέρνηση είχε παραχωρήσει μια έκταση καλλιεργήσιμης γης πλησίον της Καβάλας για 5.000 ορφανά!