Τρεις εικόνες του 15ου αιώνα στην παλιά εκκλησία της Παναγίας στην Καβάλα

Τρεις εικόνες του 15^ου αιώνα στην παλιά εκκλησία της Παναγίας στην Καβάλα

(Ανάρτηση στο FB, 25-2-2014)

Στη μοναδική σωζόμενη φωτογραφία του, που χρονολογείται στα τέλη του 19ου ή στις αρχές του 20ού αιώνα, το εσωτερικό του παλιού ναού της Παναγίας εμφανίζεται εξαιρετικά πλούσιο και φροντισμένο. Σε προηγούμενες περιόδους πρέπει βέβαια να ήταν πολύ ταπεινότερο. Το εικονιζόμενο λευκό τέμπλο είναι μάλλον κτιστό, καλύπτει όλο το πλάτος του ναού, είναι τριμερές καθ’ ύψος και φέρει ανεπτυγμένο δωδεκάορτο. Το τέμπλο αυτό πρέπει να αντικαταστάθηκε κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα, αφού οι παλιοί Καβαλιώτες βεβαιώνουν ότι γύρω στα 1950 ήταν ξύλινο και στο φυσικό χρώμα του ξύλου. Αυτό που πραγματικά ξεχωρίζει στο εσωτερικό του ναού  είναι ο περίτεχνος ξυλόγλυπτος δεσποτικός θρόνος, όπως και τα παραθρόνια. Διακρίνονται επίσης οι δύο κιονοστοιχίες, που χωρίζουν το ναό σε τρία κλίτη και στηρίζουν, συνδεόμενοι μάλλον με ημικυκλικά τόξα, την οριζόντια ξύλινη οροφή. Μεταξύ των κυκλικής διατομής κιόνων, στην κατά μήκος κεραία του σταυρού, υπάρχουν διατεταγμένα στασίδια.

Στους τοίχους του ναού μαρτυρείται πλούσια εικονογράφηση, με παραστάσεις του παραδείσου, της κόλασης κλπ. (άγνωστο ποιας περιόδου). Μεγάλος επίσης πρέπει να ήταν ο αριθμός των φορητών εικόνων και πλούσιος ο λοιπός λατρευτικός διάκοσμος της εκκλησίας, ανάλογος της επί αιώνες φροντίδας και προσφοράς των χριστιανών, ιδιωτών ή επαγγελματικών ομάδων, σ’ αυτόν τον χώρο πνευματικής καταφυγής τους. Ορισμένα από τα αφιερώματα σώζονται στη σημερινή εκκλησία, π.χ. εικόνα που προσέφεραν οι υποδηματοποιοί της Καβάλας το 1895.

Σε πρόχειρο κατάλογο της εκκλησίας, μάλλον της δεκαετίας του 1930, καταγράφονται αναλυτικά 165 εικόνες, 54 κανδήλες (οι περισσότερες ασημένιες) και 7 πολυέλαιοι (5 υάλινοι και 2 μπρούτζινοι). Εκ των παραπάνω, 20 εικόνες βρίσκονταν στο γυναικωνίτη, ενώ 61 εικόνες, 6 κανδήλες και 3 πολυέλαιοι στο παρεκκλήσιο του Αγίου Νικολάου. Από τις εικόνες, οι 28 αναφέρονται ως «μεγάλαι», ορισμένες χαρακτηρίζονται «πολύ παλαιαί» ή «παλαιαί», ενώ σ’ άλλες σημειώνεται: «ραγισμένη», «σπασμένη», «ρωσσική», «χαλκογραφία Αγ. Όρους» κλπ.

Τρεις από τις εικόνες του ναού, χρονολογούμενες το 15ο αιώνα, θεωρούνται σημαντικά δείγματα βυζαντινής τέχνης και υψηλής καλλιτεχνικής αξίας: Μία εικόνα του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου (διαστάσεων 0,60 Χ 0,90 μ.), μία του Ιωάννου Προδρόμου (0,75 Χ 1,10 μ.) και μία των Αγίων Γεωργίου και Δημητρίου (0,85 Χ 1,20 μ.), μοναδική στο είδος της. Οι τρεις αυτές εικόνες του 15ου αι. κλάπηκαν από σπείρα αρχαιοκαπήλων το 1975, βρέθηκαν δύο χρόνια αργότερα και εκτέθηκαν στο Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών μέχρι το 1990. Έκτοτε φυλάσσονται στην Ιερά Μητρόπολη Φιλίππων, Νεαπόλεως και Θάσου.

Αντίθετα με τις αμέσως προαναφερόμενες τρεις εικόνες, δε γνωρίζουμε πόσες και ποιες από τις υπόλοιπες κοσμούν και τη σημερινή εκκλησία και πόσες «χάθηκαν» κατά την κατεδάφιση του παλιού ναού.