Μαθητικά συσσίτια στην Καβάλα της οικονομικής κρίσης (1930-1933)

Μαθητικά συσσίτια στην Καβάλα της οικονομικής κρίσης (1930-1933)

Στην Καβάλα η παγκόσμια οικονομική κρίση του 1929 έπληξε καίρια όλη την οικονομία του καπνού (παραγωγή, επεξεργασία, εμπόριο) και οδήγησε χιλιάδες ανθρώπους στην ανεργία. Καθώς το Ταμείο Ασφάλισης Καπνεργατών (ΤΑΚ) δεν είχε τους αναγκαίους πόρους για να καλύψει τα επιδόματα ανεργίας, οι περίπου 8.000 Καβαλιώτες που ζούσαν αποκλειστικά από την επεξεργασία των καπνών (7.721 άνδρες και γυναίκες, κάπου 4.000 οικογένειες), οδηγήθηκαν στην έσχατη φτώχεια και ήρθαν αντιμέτωποι ακόμη και με το φάσμα της πείνας. Σε απόγνωση οδηγήθηκαν και χιλιάδες άλλοι εργαζόμενοι (επαγγελματίες, βιοτέχνες, μικροί έμποροι κ.ά.), που εξαρτιόνταν από το εισόδημα των καπνεργατών της πόλης και των καπνοπαραγωγών της αγροτικής περιφέρειας.[1]

Χαρακτηριστικά είναι τα δημοσιεύματα του τοπικού τύπου: «Η οικονομική λαίλαψ η οποία τον κόσμον ολόκληρον κατέκλυσε, την Καβάλλαν μας τελείως την εγονάτισε.[…] Από δύο ετών και πλέον την άλλοτε ευδαιμονούσαν Καβάλλαν μαστίζει εκ του αιτίου τούτου ανεργία δεινή, ήτις καθ’ εκάστην επιτεινομένη τους πάντας συμπεριέλαβεν εις τους φρικτούς κόλπους της» (Δεκ. 1931), «Ένας ολόκληρος λαός, που έζει αποκλειστικώς και μόνον από το εισόδημα του καπνού, καταδικάζεται -χωρίς καμίαν υπερβολήν- με την εξαφάνισιν του εισοδήματος αυτού, εις τον εκ πείνης θάνατον» (Απρ. 1933) κλπ.

Οι κρατικές υπηρεσίες και οι τοπικοί φορείς προσπαθούν να αντιμετωπίσουν τις απειλές της ανθρωπιστικής κρίσης και της κοινωνικής έκρηξης με τη λειτουργία μαθητικών και λαϊκών συσσιτίων (1930-1933).[2]

Τα μαθητικά συσσίτια Η αρχή έγινε τις παραμονές των Χριστουγέννων του 1930 με το συσσίτιο των απόρων μαθητών. Εν όψει των εορτών το Υπουργείο Παιδείας είχε εκφράσει την επιθυμία να ιδρυθούν μαθητικά συσσίτια στις πόλεις που πλήττονταν από την οικονομική κρίση, όμως τα ποσά που διέθεσε γι’ αυτό το σκοπό ήταν ασήμαντα: 150.000 δρχ. για όλη τη Μακεδονία. Έτσι το συσσίτιο έπρεπε να βασιστεί στους δημοτικούς προϋπολογισμούς, στην κοινωνική αλληλεγγύη και στη φιλανθρωπία των πολιτών.

Η οργάνωση και λειτουργία του συσσιτίου της Καβάλας είχε ανατεθεί από το Νομάρχη στο εδώ παράρτημα του Πατριωτικού Ιδρύματος, σε συνεργασία με τις διευθύνσεις της εκπαίδευσης, το Δήμο Καβάλας και το Στρατό. Η πανηγυρική έναρξή του (παρουσία των Νομάρχη, Δημάρχου, Μητροπολίτη κ.ά.) έγινε στις 23 Δεκεμβρίου σε μεγάλο οίκημα επί της οδού Δαγκλή. Πρόκειται για την αίθουσα του πρώην εστιατορίου του Εθνικού Κήπου, που είχε παραχωρηθεί δωρεάν από την Υπηρεσία των Ανταλλαξίμων.

Για την υλοποίηση του έργου διέθεσαν μικρά ή μεγάλα ποσά διάφοροι κρατικοί φορείς, οργανισμοί, επιχειρήσεις και σωματεία (ενδεικτικά: Υπουργείο Πρόνοιας, 100.000 - Εθνικό Συμβούλιο Προστασίας Μητρότητος Παιδικών Ηλικιών του Υπ. Υγιεινής, 50.000 - Υπουργείο Παιδείας, 25.000 - Δήμος Καβάλας, 35.000 την πρώτη χρονιά και πολύ μεγαλύτερα ποσά τα επόμενα σχολικά έτη - Πατριωτικό Ίδρυμα, 25.000 - Φιλόπτωχος Αδελφότης Κυριών Καβάλας, 8.000 κ.ά.).  – Από τους επιχειρηματίες:

Συνεχείς ήταν επίσης οι δωρεές διαφόρων επιχειρηματιών και άλλων συμπολιτών (π.χ. Βουλγαρίδης, Τερμεντζής, Τοράκης, Μισραχή, Σπήρερ, Βουλαλάς κ.ά.), ενώ ακόμη και οι μαθητές των εύπορων οικογενειών συνεισέφεραν μικρότερα ποσά σε σχολικούς εράνους. Οι εκκλήσεις για οικονομική ενίσχυση ήταν συνεχείς από τις σελίδες του τοπικού τύπου, ενώ στο κτήριο του συσσιτίου υπήρχε κουτί όπου οι φιλάνθρωποι έριχναν τον οβολό τους υπέρ του συσσιτίου.

Ωστόσο το συσσίτιο δεν μπορούσε να καλύψει όλες τις ανάγκες. Από τους περίπου έξι χιλιάδες (6.000) μαθητές των δημοτικών σχολείων της Καβάλας [3] οι διευθυντές και οι αντίστοιχες σχολικές εφορίες είχαν επιλέξει 1.828 άπορους για δωρεάν σίτιση. Όμως το συσσίτιο δε λειτουργούσε όλο το σχολικό έτος (αλλά 6-7 μήνες) και μπορούσε να προσφέρει φαγητό μόνο σε 250 - 300 μαθητές που επιλέγονταν με κλήρωση.[4] Έτσι έξω από το εστιατόριο του εθνικού κήπου συνεχώς συνωστίζονταν εκατοντάδες άπορα παιδάκια, στα οποία ο υπάλληλος του Δήμου δεν επέτρεπε την είσοδο, αφού δεν είχαν εφοδιαστεί με δελτίο. Πολλά παιδιά έπαιρναν το φαγητό στο σπίτι τους, προφανώς για να το μοιραστούν με άλλα μέλη της οικογένειάς τους!

Την έναρξη των μαθητικών συσσιτίων του σχολικού έτους 1932-33 περιγράφει ο τοπικός “Κήρυξ” στις 23 Νοεμβρίου 1932, σε πρωτοσέλιδο άρθρο με τίτλο “Η χθεσινή πρώτη ημέρα της λειτουργίας του Μαθητικού Συσσιτίου. Ένα εξαιρετικόν φιλανθρωπικόν έργον”. Από το εκτενές άρθρο επιλέγουμε αποσπάσματα:

 

Καβάλα 1946, Συσσίτιο στο 11ο Δημ. Σχολείο Καβάλας
(από το αρχείο του Σχολείου)

«Τραπέζια στενόμακρα, τοποθετημένα εις τρεις παραλλήλους σειράς εις την ευρυχωροτάτην αίθουσαν του άλλοτε εστιατορίου του Εθνικού Κήπου. Είναι καθ’ όλα έτοιμα να δεχθούν τους τροφίμους του μαθητικού συσσιτίου. Επάνω των τα πιάτα και τα δοχεία παρατεταγμένα με μοναδικήν τάξιν. Παραπλεύρως εις κάθε πιάτο μία μερίς καλοζυμωμένου φρέσκου ψωμιού και το κουτάλι.

Εις την κορυφήν της μεσαίας σειράς τραπεζών  περιμένουν διά ν’ αρχίσουν την διανομήν οι δύο εποπτεύουσαι εκ των μελών της επιτροπής κυρίαι της ημέρας. […]

Είναι η πρώτη ημέρα της λειτουργίας του μαθητικού συσσιτίου. Από της 11ης π.μ. αρχίζει η προσέλευσις των τροφίμων. Παιδάκια και κοριτσάκια, τα περισσότερα μεταξύ εξ και οκτώ ετών. Ένας υπάλληλος του Δήμου εν στολή επιθεωρεί εις την είσοδον τα προσαγόμενα σχετικά δελτία υπό των μαθητών.

Αι ευγενείς δέσποιναι […] αδειάζουν διαρκώς από τα προσαγόμενα εκ του μαγειρείου μεγάλα δοχεία θερμήν, αχνιστήν φασουλάδαν εις τα προτεινόμενα υπό των μικρών πιάτα και δοχεία…

Άλλοι εκ των τροφίμων κάθονται και τρώγουν εκεί επί τόπου την μερίδα των […] άλλοι έχουν μαζί των διάφορα δοχεία και μεταφέρουν εις το σπίτι των το φαγητόν των και το ψωμί των. Εις την περίπτωσιν αυτήν αι εποπτεύουσαι κυρίαι και η υπηρεσία του συσσιτίου δίδουν και κάτι περισσότερον από την κανονική ποσότητα.

Από της πρώτης στιγμής εις το συσσίτιον ευρίσκεται ο κ. Δήμαρχος. […] Η ικανοποίησίς του πρέπει να είναι ασφαλώς μεγάλη, γιατί χωρίς το φιλανθρωπικόν αυτό έργον, χωρίς το μαθητικόν συσσίτιον, ένας Θεός ξεύρει πώς θα περνούσαν τα παγερά χειμερινά μεσημέρια των η πληθώρα αυτή των μικρών.

Από της 12ης μ. η προσέλευσις γίνεται πυκνοτέρα. Τα σχολεία σχολνούν και οι μαθηταί καταφθάνουν αθρόως, πολλοί με τα βιβλία υπό μάλης. Όσον παρέρχεται η ώρα καταφθάνουν και τρόφιμοι μεγαλύτερης ηλικίας: μαθηταί και μαθήτριαι του Γυμνασίου, της Εμπορικής, του ανωτέρου Παρθεναγωγείου. Αι τράπεζαι πληρούνται. Η ζεστή πατροπαράδοτος φασουλάδα κατανέμεται αχνίζουσα εις τα πιάτα. Οι μικροί τρώνε με εξαιρετικήν όρεξιν. Άλλοι παλαιοί, περυσινοί γνώριμοι της αιθούσης, καταλαμβάνουν με θάρρος τας θέσεις των και περιμένουν το πιάτο τους, οι νέοι εφετεινοί τρόφιμοι πλέον δειλοί, συνεσταλμένοι, αναποφάσιστοι, διστάζουν πού να κατευθύνουν τα βήματα. Ευτυχώς υπάρχει γι’ αυτούς η στοργική, πρόθυμος, περιποιητική υπηρεσία και πρόνοια του ιδρύματος. Τους τοποθετεί κάπου και προσφέρει την μερίδα των. Για μια στιγμή χρέη σερβιτόρου εκτελεί ο κ. Δήμαρχος! Τοποθετεί εμπρός εις έναν συνεσταλμένο μαθητή του γυμνασίου το πιάτο του και τον παρακινεί με ενθουσιαστικά λόγια.  

Το θέαμα της τόσης απορίας που περιθάλπεται και ανακουφίζεται εκεί μέσα δεν μπορεί παρά να ικανοποιήσει τα ανθρωπιστικά συναισθήματα και του απαιτητικωτέρου φιλανθρώπου. Και μόνη η ευχαρίστησις που σπινθηρίζει έκδηλος στα απαστράπτοντα έξυπνα μάτια των μικρών, ενώ τα μικρά χεράκια ανεβοκατεβαίνουν γρήγορα από το πιάτο προς το στόμα, και μόνο αυτό το θέαμα αρκεί να πληρώσει ευφροσύνη την καρδιά!

Είναι μικρό πράγμα η έστω και στιγμιαία ευτυχία που χαρίζει στα τρυφερά αθώα αυτά πλάσματα το μαθητικόν συσσίτιον;

Αλλά -βλέπετε υπάρχει και αλλά- έξω από την αίθουσαν του Εθνικού Κήπου […] έχει συρρεύσει πλήθος άλλων παιδιών. Είναι μαθηταί και αυτοί και ασφαλώς εξ ίσου άποροι με τους εντός της αιθούσης. Και όμως δεν έχουν προμηθευθεί δελτίον. Τα δελτία, βλέπετε, εις ορισμένα σχολεία διενεμήθησαν διά κλήρου!

Οι μέχρι τούδε πόροι του συσσιτίου είναι μόνον το εξ 100.000 δρχ. κονδύλιον του Δήμου […]. Επί του σημείου αυτού επιβάλλεται να στραφεί η προσοχή των φιλανθρώπων συμπολιτών. Ήδη σιτίζονται 350 μαθηταί ημερησίως και ο αριθμός αυτός όχι μόνον πρέπει να παραμείνει σιτιζόμενος μέχρι το τέλος του Μαΐου (μέχρι της λήξεως του σχολικού έτους), αλλά και να αυξηθεί υπερδιπλασίως. Η ιδέα αυτή πρέπει να προπαγανδισθή και διαδοθή με τον μεγαλύτερον ζήλον εις την κοινωνία μας και το έργον των μαθητικών συσσιτίων πρέπει να εύρη τους θερμοτέρους και φανατικωτέρους υποστηρικτάς εις αυτήν. Και είπομεν, διατί: όχι μόνο πρέπει να βγάλουν το εφετινόν σχολικόν έτος διατρεφόμενοι  υπ’ αυτού οι σημερινοί 350 εφετινοί του τρόφιμοι, αλλά πρέπει να λείψει και το θέαμα των συσσωρευομένων έξωθι της αιθούσης άπορων παιδιών, των εκλιπαρούντων όπως διατραφούν με τα τυχόν υπόλοιπα του συσσιτίου».

ΣΗΜ.

[1] Για την οικονομική - καπνική κρίση, βλ. "Λαϊκά συσσίτια στην Καβάλα της οικονομικής κρίσης (1930-1933)" «https://lykourinos-kavala.blogspot.com/2020/01/1930-1933.html

[2] Για τα λαϊκά συσσίτια, ό.π.  

[3] Την πρώτη χρονιά συσσίτιο προσφέρεται σε μαθητές δημοτικών σχολείων (των δώδεκα ημερήσιων δημοτικών, των δύο νυκτερινών, της ισραηλιτικής και της αρμενικής σχολής), τα επόμενα χρόνια επεκτάθηκε και σε μεγαλύτερης ηλικίας μαθητές, του Γυμνασίου, της Εμπορικής και του ανωτέρου Παρθεναγωγείου.

[4] Το σχολικό έτος 1930-1931 το συσσίτιο λειτούργησε έξι μήνες, από τις 23 Δεκεμβρίου 1930 μέχρι τις 22 Ιουνίου 1931, και χορήγησε 57.404 μερίδες τροφής με ψωμί. Τις δύο επόμενες χρονιές άρχισε κάπως νωρίτερα και κάλυψε και μεγαλύτερης ηλικίας μαθητές, όμως ποτέ δεν ξεπέρασε τις 350 - 400 μερίδες την ημέρα.