Για την επανάσταση του 1821

 

Τα πορτραίτα των ηρώων του 1821

(ανάρτηση στο FB, 12 Mαρτίου 2021) 

Τις οικείες μορφές των ηρώων του 1821 τις οφείλουμε σ’ ένα νεαρό Γερμανό, τον υπολοχαγό και ερασιτέχνη ζωγράφο Καρλ Κράτσαϊζεν (Karl Krazeisen, 1794-1878). Ήρθε στην Ελλάδα το 1826, με μια ομάδα νεαρών συμπατριωτών του, για να πολεμήσει στο πλευρό των επαναστατών. Βρέθηκε πολλές φορές στα πεδία των μαχών (και στην πολιορκία της Ακρόπολης) και είδε αρκετούς συντρόφους του να χάνουν τη ζωή τους. Στο περιθώριο του πολέμου ζωγράφιζε τοπία, καράβια, φορεσιές, εικόνες από την καθημερινή ζωή κ.ά. Όμως τα σημαντικότερα έργα του είναι τα πορτρέτα των ηρώων του 1821, που τους συνάντησε σε στρατόπεδα και στη Γ΄ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου. Οι προσωπογραφίες φέρουν και την υπογραφή των εικονιζόμενων, αφού ο ζωγράφος ήθελε να πιστοποιήσει την αυθεντικότητα των έργων του.

Όταν επέστρεψε στη Βαυαρία λιθογράφησε τα σχέδιά του και τα εξέδωσε σε διάφορα λευκώματα. Σχεδόν έναν αιώνα αργότερα ο ζωγράφος Νικόλαος Γύζης, που ζούσε στο Μόναχο, έμαθε για τις λιθογραφίες, τις αναζήτησε και κατάλαβε ότι πρόκειται για εθνικό θησαυρό. Με δική του πρόταση τα έργα αγοράστηκαν το 1926 από την Εθνική Πινακοθήκη έναντι 200.000 δρχ. Σήμερα βρίσκονται στην αίθουσα “Ελευθέριος Βενιζέλος” του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου Αθηνών.

-=-=-=-=-=-=-=-=

Ρήγας Φεραίος (Βελεστίνο, 1757 – Βελιγράδι, 1798) -   Αδαμάντιος Κοραής (Σμύρνη 1748 – Παρίσι, 1833)

(ανάρτηση στο FB, 19 Απριλίου 2021)

Ο Ρήγας και ο Κοραής σηκώνουν όρθια την Ελλάδα. Στον πίνακα του Θεόφιλου και στη χαλκογραφία απεικονίζεται αλληγορικά η συμβολή τους στην εθνική αφύπνιση των Ελλήνων και στη εθνική μας παλιγγενεσία.

Με δύο μικρά αποσπάσματα από το “Θούριο” και το ”Άσμα Πολεμιστήριον”:

Ρήγα Φεραίου, “Θούριος” (1797)

[…] Σ’ Ανατολή και Δύσι, και Νότον και Βοριά,

Για την Πατρίδα όλοι, νάχωμεν μία καρδιά.

Στην πίστιν του καθ’ ένας, ελεύθερος να ζη,

Στην δόξαν του πολέμου, να τρέξωμεν μαζύ.

Βουλγάροι, κι’ Αρβανήτες, Αρμένοι καὶ Ρωμιοί,

Αράπιδες καὶ άσπροι, με μία κοινή ορμή. […]

Με μία καρδιάν όλοι, μία γνώμην, μία ψυχή,

Κτυπάτε του τυράννου την ρίζαν, να χαθή.

Ν’ ανάψωμεν μία φλόγα σε όλην την Τουρκιά,

Να τρέξ’ από την Μπόσνα και ως την Αραπιά.[…]

Αδαμάντιου Κοραή, “Άσμα Πολεμιστήριον” (1800)

[…] Eκδικήσεως η ώρα

Έφθασεν, ω φίλοι, τώρα·

H κοινή ΠATPIΣ φωνάζει,

Mε τα δάκρυα μας κράζει:

“Tέκνα μου, Γραικοί γενναίοι,

Δράμετ’ άνδρες τε και νέοι·

K’ είπατε μεγαλοφώνως,

Eίπατε τ’ όλοι συμφώνως,

Aσπαζόμεν’ είς τον άλλον

M’ ενθουσιασμόν μεγάλον:

Έως πότ’ η τυραννία;

ZHTΩ H EΛEYΘEPIA” […]

---

[...] Bάσανα, μόχθους και πόνους,

Mάστιγας, σφαγάς και φόνους,

Kαι ξενιτευμόν Πατρίδος,

Στερευμόν πάσης ελπίδος.

Όλ' αυτά συλλογισθήτε,

Tους προγόνους μιμηθήτε,

Ω Γραικοί ανδρειωμένοι,

K' είπατ’ όλοι ενωμένοι:

“Έως πότ' η τυραννία;

ZHTΩ H EΛEYΘEPIA!”. […]

-=-=-=-=-=-=-=-=-=-

Οι εικόνες του Μακρυγιάννη και του Ζωγράφου

(ανάρτηση στο FB, 22 Μαρτίου 2021)

Επειδή οι περισσότεροι Έλληνες δε θα μπορούσαν να διαβάσουν τα “Απομνημονεύματά” του, αφού ήταν αγράμματοι, ο Μακρυγιάννης θέλησε να συμπληρώσει το κείμενό του με εικόνες που θα αναφέρονταν σε σημαντικά γεγονότα της Επανάστασης. 

Προσέλαβε λοιπόν ένα ζωγράφο: “Έρχοντας εδώ εις Αθήνα πήρα ένα ζωγράφο Φράγκο και τον είχα να μου φκιάση σε εικονογραφίες αυτούς τους πολέμους. Δεν γνώριζα την γλώσσα του. Έφκιασε δυο τρεις δεν ήταν καλές· τον πλέρωσα κ’ έφυγε. Αφού έδιωξα αυτόν τον ζωγράφο έστειλα κ’ έφεραν από την Σπάρτη έναν αγωνιστή, Παναγιώτη Ζωγράφον τον έλεγαν· έφερα αυτόν και μιλήσαμεν και συμφωνήσαμεν το κάθε κάδρον την τιμή του· κ’ έστειλε κι ήφερε και δυο του παιδιά· και τους είχα εις το σπίτι μου όταν εργάζονταν. Κι αυτό άρχισε από το 1836 και τελείωσε τα 1839. Έπαιρνα τον ζωγράφο και βγαίναμεν εις τους λόφους και τόλεγα· Έτζι είναι εκείνη η θέση, έτζι εκείνη· αυτός ο πόλεμος έτζι έγινε· αρχηγός ήταν των Ελλήνων εκείνος, των Τούρκων εκείνος”.

Ο Ζωγράφος αποτύπωσε εικοσιπέντε εικόνες, την καθεμία σε πέντε αντίτυπα (το ένα σε ξύλο και τα τέσσερα σε χαρτί). Στο κάτω μέρος των έργων υπάρχει η λεπτομερής περιγραφή του γεγονότος από τον ίδιο τον Μακρυγιάννη. Τις ξύλινες επιφάνειες τις κράτησε ο στρατηγός κι από αυτές σήμερα διασώζονται οκτώ στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο. Από ένα αντίτυπο δώρισε στον Όθωνα και στους πρεσβευτές της Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας. 

-=-=-=-=-=-=-=-=-

Οι εορτασμοί των εθνικών επετείων

(ανάρτηση στο FB, 21 Μαρτίου 2021)

Οι εορτασμοί των εθνικών επετείων προωθούν την κοινή συλλογική μας μνήμη και μ’ αυτό τον τρόπο σφυρηλατούν και ενδυναμώνουν την εθνική μας ταυτότητα. Το περιεχόμενο του εορτασμού μεταβάλλεται ανάλογα με τις ιστορικές συνθήκες, αφού οι κοινωνίες προσλαμβάνουν το παρελθόν σύμφωνα με τις ανάγκες του παρόντος και τις προσδοκίες του μέλλοντος. Μπορούμε, για παράδειγμα, να κατανοήσουμε πόσο διαφορετικά πράγματα θα σήμαινε ο εορτασμός του 1821 στα χρόνια της Κατοχής ή την περίοδο των εθνικών οραμάτων της Μεγάλης Ιδέας.

Όπως μπορεί κανείς να “διαβάσει” στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων της 25ης Μαρτίου 1919 και 1921, το ηρωικό πνεύμα της εθνεγερσίας περνάει σε δεύτερη μοίρα και η επέτειος αποτελεί εργαλείο για την προβολή πολιτικών και κυβερνητικών θέσεων.

=-=-=-=-=-=-=-=

Οι ήρωες του 1821 στα Κλασσικά Εικονογραφημένα

(ανάρτηση στο FB, 18 Μαρτίου 2021)

Τα “Κλασσικά Εικονογραφημένα”, αγαπημένα κόμικς που διαμόρφωσαν σε μεγάλο βαθμό τη νεανική μαζική κουλτούρα της μεταπολεμικής περιόδου, κυκλοφόρησαν το 1951 από τις εκδόσεις “Ατλαντίς” των Αφών Πεχλιβανίδη. Τον Οκτώβριο του 1953 εγκαινίασαν τη σειρά “Από τη Μυθολογία και την Ιστορία της Ελλάδος”, με θέματα και από την Επανάσταση του 1821. Πολλά τεύχη είναι αφιερωμένα στους ήρωες του αγώνα της Εθνεγερσίας και άλλα σε σημαντικά ιστορικά γεγονότα (Έξοδο του Μεσολογγίου, Χάνι της Γραβιάς, Χορό του Ζαλόγγου κ.ά.). Για τη σειρά αυτή εργάστηκαν γνωστοί συγγραφείς, σκιτσογράφοι και ζωγράφοι: Βασίλης Ρώτας, Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη, Μέντης Μποσταντζόγλου (Μποστ), Κώστας Γραμματόπουλος κ.ά.

=-=-=-=-=-=-=-=-=

Εκατονταετηρίδα 1830-1930 (σειρά γραμματοσήμων)

(ανάρτηση στο FB, 18 Μαρτίου 2021)

Ο προγραμματισμένος εορτασμός των 100 χρόνων από την Επανάσταση του 1821 δεν πραγματοποιήθηκε το 1921 εξ αιτίας των εκτάκτων συνθηκών της Μικρασιατικής εκστρατείας. Μετατέθηκε για το 1930 και εκ των πραγμάτων η θεματική του μετατοπίστηκε από την έναρξη της Επανάστασης στην ίδρυση του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους. Οι εορτασμοί για το ιδρυτικό γεγονός του ελληνικού κράτους κράτησαν δύο εβδομάδες και περιλάμβαναν μια ποικιλία δραστηριοτήτων: Εκθέσεις, θεατρικές και μουσικές παραστάσεις, αθλητικές εκδηλώσεις, ανεγέρσεις μουσείων και μνημείων, εκδόσεις βιβλίων και λευκωμάτων, μεταλλίων και γραμματοσήμων. Στο πλαίσιο αυτό εκδόθηκε η αναμνηστική σειρά της Εκατονταετηρίδας 1830-1930, μια από τις ωραιότερες σειρές ελληνικών γραμματοσήμων.